"Mặt trời khỏi ốm" - Tiếng hát từ con tim

Giữa nhịp sống sôi động của mùa Hè, khi trẻ em có nhiều thời gian hơn để vui chơi, khám phá và mở rộng kết nối với thế giới xung quanh, thơ ca trở thành người bạn đồng hành thân thiết, giúp nuôi dưỡng tâm hồn và đánh thức trí tưởng tượng trong trẻ. 

Trong không gian rực rỡ ấy, Mặt trời khỏi ốm - tập thơ thiếu nhi của Đặng Toán (NXB Văn học ấn hành năm 2025) - mở ra một thế giới thơ mộng, nơi các em được tự do mơ mộng và chạm tay vào những điều kỳ diệu từ cuộc sống quanh mình. Bản thảo tập thơ từng đoạt giải Khuyến khích Cuộc vận động sáng tác văn học về đề tài thiếu nhi đợt 1 năm 2021 - 2023.

1. Cầm tập thơ trên tay, hẳn người đọc đều ấn tượng với cái tên vô cùng dễ thương và đậm chất tư duy trẻ thơ. Bởi, chỉ có sự hồn nhiên, ngây thơ mới nghĩ rằng mặt trời cũng giống như con người và cỏ cây, loài vật, có lúc ốm đau, có lúc khỏe mạnh. Vậy là ngay từ ban đầu, tác giả đã thể hiện tài năng khi biết cách tiếp cận tâm hồn trẻ nhỏ, hóa thân mình thành trẻ nhỏ mà quan sát, cảm nhận một hiện tượng tự nhiên bằng ánh mắt non tơ, bằng trái tim yêu mọi thứ vô ngần.

36 bài thơ là 36 cái nhìn phát hiện, 36 món quà đầy sáng tạo, độc đáo, hấp dẫn, cùng với đó là những chiêm nghiệm tinh tế, sâu sắc. Ở đó, thiên nhiên và con người gắn kết với nhau, làm điểm tựa cho nhau, học hỏi lẫn nhau để cùng tồn tại và phát triển.

Ngôn ngữ thơ mộc mạc, trong sáng, mềm mại; giá trị nhân văn được lồng ghép nhẹ nhàng. Với hiện tượng tự nhiên, các em được thỏa sức liên tưởng, khám phá những điều thú vị, sinh động qua các bài như: Chuyện nhà gió, Mưa bốn mùa, Mưa, Mây diễn ảo thuật, Mặt trời không buồn, Mặt trời khỏi ốm, Chuyện bốn mùa...

Ở mỗi hiện tượng, phép nhân hóa được vận dụng tài tình, biến những thứ vô tri thành nhân vật có hồn cốt, có tính cách như trẻ con. Ví như trong Chuyện nhà gió, mỗi loại gió được gán một phẩm chất tùy theo vai trò hay tác hại mà chúng mang lại cho con người: "Hư nhất là anh gió bão/ Thổi đổ cả nhà, cả cây/ Hiền nhất chị gió heo may/ Xạc xào bờ tre, ruộng lúa".

Hoặc, khi quan sát mặt trời bằng tư duy ngộ nghĩnh của trẻ, sau những băn khoăn như dò xét là sự giải đáp hết sức trìu mến, sẻ chia: "Mặt trời có buồn đâu bé/ Chỉ là đang mệt đó thôi/ Bận đem nắng rải muôn nơi/ Giúp cho hoa thơm, trái ngọt" (Mặt trời không buồn). Hay là "Mấy hôm mặt trời bị ốm/ Đắp chăn mây xám suốt ngày" (Mặt trời khỏi ốm).

Và, trước những hình thù đa dạng của mây, tác giả đưa ra các so sánh với các loài vật mà các bé rất thích, rồi kết luận: "Ai đã từng xem xiếc rồi/ Hẳn sẽ gật đầu tấm tắc/ Nghệ sĩ mây đúng thật tài/ Diễn bao nhiêu màn ảo thuật".

Cũng như, rất hiếu động, tinh nghịch nhưng luôn cần sự yêu chiều, âu yếm - đó là đặc điểm tính cách của trẻ con. Tác giả đã vận dụng điều này để nói về mưa một cách rất đáng yêu: "Chắc mùa Thu không dỗ/ Nên mưa ngâu sụt sùi" (Mưa bốn mùa).

2. Có thể nói, qua ngòi bút tài hoa của Đặng Toán, các hiện tượng thiên nhiên không còn là của riêng vũ trụ bao la mà còn là những người bạn thân thiết, gần gũi với con người - nhất là các cháu nhi đồng mới bắt đầu học cách tư duy.

Thế giới trẻ thơ gắn liền với thiên nhiên, hoa cỏ, với những đồ vật gần gũi xung quanh. Tác giả đã quan sát rất tỉ mỉ từng chi tiết, động thái, phản ứng hằng ngày của cháu mình rồi kể lại bằng thơ, thật là lý thú, như trong các bài Áo của đất, Cây và đường, Chim sâu khen bé, Chú cún đi viện, Gấu con đi học, Gà xin lỗi bạn, Trách nhẹ, Buổi sớm trong vườn, Mắt...

Mỗi một đối tượng là một câu chuyện nhỏ lôi cuốn, hấp dẫn nhưng ẩn chứa bài học sâu sắc về nghị lực sống, về hành vi và đối nhân xử thế. Ví như trong Gấu con đi học, để chinh phục bài học leo cây của thầy giáo mèo, chú phải nghe lời khuyên của sóc: "Ăn uống chừng mực hơn/ Và thể thao sớm tối". Gấu đã luyện tập siêng năng nhưng vẫn không làm được. Chú định bỏ cuộc, nhưng sự tận tâm của thầy giáo mèo đã tạo động lực giúp chú vượt qua trở ngại và trở thành đứa con có ích.

Hoặc trong Gà xin lỗi bạn, chú gà nhép lúc đầu huênh hoang, kiêu ngạo, gặp ai cũng chê bai nhưng khi gặp chuyện không may thì chính những người bạn ấy lại cứu giúp: "Gà hối hận, nhận ra/ Đã chê nhầm bạn tốt/ Mai gặp vịt, mèo mướp/ Mình phải xin lỗi thôi".

Còn với những cây cỏ, đồ vật tưởng chừng như chỉ đứng yên, tác giả cũng tìm ra nét tinh nghịch để viết nên những câu thơ trong trẻo đến lạ thường: "Bạn mồng tơi làm xiếc/ Uốn dẻo trên hàng rào/ Bạn cà khoe chùm quả/ Trăng trắng cạnh bờ ao" (Buổi sớm trong vườn). Hay: "Hàng cây nói với con đường/ Chắt chiu chút đất bạn nhường cho tôi.../ Con đường nói với hàng cây/ Bạn che sương nắng đêm ngày giúp tôi" (Cây và đường).

Tất cả những điều tuyệt diệu ấy là hạt giống quý báu mà người viết muốn gieo lên cánh đồng tâm hồn trẻ thơ, để các em hòa mình vào thế giới ấy, thỏa sức khám phá và học tập, cũng như biết yêu thương, gìn giữ những giá trị vô biên mà thiên nhiên mang lại cho mình.

3. Đối với lứa tuổi các em, khi chưa thể tự bước đi trên đôi chân mình, thì gia đình chính là điểm tựa duy nhất. Trong tập thơ này, Đặng Toán đã có những góc nhìn sáng tạo, làm toát lên tình yêu vô hạn của ông bà, bố mẹ dành cho bé - và ngược lại, là sự ngoan ngoãn, lễ phép, lòng biết ơn được ươm mầm trong tâm hồn non nớt.

Ta hãy cùng nhẩm đọc những câu thơ trong bài Áo của đất: "Bao màu sắc đẹp/ Nhường cho hoa rồi/ Mẹ đất giản dị/ Mặc áo nâu thôi". Tuy là nói về đất với cây thôi, nhưng người đọc dễ dàng nhận ra bóng dáng mẹ hiền và những đứa con trong đó. Đất cũng như mẹ, luôn nhường nhịn mọi thứ tốt đẹp nhất cho con, còn bản thân mình thì nhận lấy những thiệt thòi, vất vả để con thơ hạnh phúc, vui cười.

Hay với những cử chỉ "Bà ôm bé vào lòng/ Cháu của bà giỏi lắm/ Biết quan sát cuộc sống/ Và kể nhiều chuyện vui (Bé kể chuyện vui); "Bà đi chợ chắc sắp về/ Ai ngoan sẽ có quà quê thơm lừng (Đợi bà); Tất cả đều ngoan/ Giống như bé Bống/ Đấm lưng cho bà/ Đôi tay ngoan lắm" (Tay ngoan). Đó là những sự khích lệ, động viên hằng ngày mà những người yêu thương luôn dành tặng bé.

Đáp lại tình cảm ấy, là tấm lòng hiếu thảo, biết thương bà, thương mẹ nhọc nhằn làm nên hạt lúa, củ khoai: "Mẹ đang cắt lúa/ Áo đẫm mồ hôi/ Gió à, gió ơi/ Ở đâu về giúp/ Gió hãy xòe quạt/ Xua đi nắng nồng/ Xua bớt nhọc nhằn/ Đọng trên lưng mẹ" (Gọi gió); "Em yêu hạt thóc/ Hạt ngọc của trời/ Nâng niu công sức/ Bao người trên tay" (Hạt ngọc của trời).

Ở vỉa tầng này, người viết không chỉ bộc lộ mình là một nhà thơ, có sự nhạy bén trong cảm xúc, thấu hiểu tâm hồn con trẻ mà còn là một người cha từng hết mực yêu con và bây giờ là người ông yêu cháu. Anh đã đặt mình vào tâm lý trẻ để kể chuyện, để gửi đến những bậc làm ông bà cha mẹ cách yêu trẻ thơ và nhắn gửi các em hãy tỏ lòng biết ơn với đấng sinh thành...

Đọc một mạch hết 36 bài thơ, tôi tự hỏi, nếu không biết thông tin gì về tác giả, liệu người đọc có đoán được những vần thơ trong trẻo đến thế này là của một người đàn ông đã bước qua cái tuổi ngũ tuần với biết bao sóng gió, va đập cuộc đời? Anh đã thực sự hóa thân mình thành một đứa trẻ hay đang thức dậy miền ký ức tuổi thơ luôn chất chứa trong lòng? Và tôi tin dù ở đứng vị trí nào thì anh cũng là một người tài hoa, sâu sắc, có bút pháp văn chương độc đáo...

(Còn tiếp)