Cuộc "kiến tạo nghệ thuật" từ truyền thống của giới trẻ

Hề của Phương Mỹ Chi, Phương Ly, Pháo, Chi Xê và WEAN trong chương trình Em xinh say hi tạo nên một… "cơn địa chấn" trong cảm nghĩ của người viết, tạo nên một sự đón nhận nồng nhiệt từ khán giả ngay khi ra mắt công chúng.

Trên kênh YouTube Vie Channel - MUSIC với 1,19 triệu người đăng ký, Hề chính thức ra mắt ngày 22/6/2025. Tính tới hôm qua, 30/6, tiết mục thu hút được hơn 4,5 triệu lượt xem, 88 nghìn lượt thích, hơn 52 nghìn bình luận và đứng ở vị trí số 3 trong danh mục Âm nhạc thịnh hành của nền tảng mạng xã hội này.

"Hề" với cấu trúc biểu diễn có chiều sâu văn hóa

Tiết mục Hề do đội Phương Mỹ Chi thể hiện không chỉ là một phần trình diễn nổi bật về mặt thị giác và âm thanh, mà còn là một định danh kiêu hãnh về văn hóa âm nhạc. Trong bối cảnh các chương trình âm nhạc thần tượng thường bị giới hạn bởi công thức thị trường và áp lực đại chúng hóa, Hề đã tạo ra một không gian hiếm hoi để truyền thống và hiện đại không chỉ song hành, mà đối thoại với nhau. Và quan trọng hơn là nó làm được điều đó theo cách rất Việt Nam.

Hề vốn là ca khúc, một sáng tác của nhạc sĩ Hoàng Thống, được đội Phương Mỹ Chi chọn trình diễn trong vòng đối đầu của chương trình Em xinh say hi. Điểm đáng nói, ca khúc này đã được "tái cấu trúc" về mặt trình diễn và ngôn ngữ âm nhạc khi đưa lên sân khấu, trở thành một tiết mục tổng hợp mang tính thể nghiệm. Cộng thêm việc không dừng lại ở phần lời và nhạc gốc, đội trưởng Phương Mỹ Chi đã tham gia viết mới phần lời hát tuồng, lấy cảm hứng từ các nhân vật hề trong nghệ thuật tuồng cổ, sau khi tìm hiểu và học hỏi từ các nghệ sĩ tiền bối.

Phần rap do Pháo và Chi Xê thể hiện cũng được viết lại hoàn toàn, nhằm tạo nên một dòng chảy nội dung xuyên suốt giữa truyền thống và hiện đại.

Một trong những điểm thành công lớn nhất của Hề là cách nó xây dựng cấu trúc trình diễn theo dạng đa tầng âm nhạc, tương tự các tiết mục K-pop nhưng được "Việt hóa" rõ rệt về tinh thần. Chẳng hạn, phần mở đầu là giọng hát mộc, ngân dài, thấm chất tuồng với cách xử lý tiết tấu khoan thai, âm hưởng ngũ cung và kỹ thuật nhấn nhá đúng kiểu hát bội (tên gọi khác của tuồng) đưa khán giả bước vào không gian sân khấu cổ truyền. Ngay sau đó là phần rap châm biếm, như một lớp diễn "hề" theo đúng tinh thần phản biện và trào lộng. Phần cao trào của tiết mục là đoạn drop điện tử mạnh mẽ, sử dụng beat EDM tạo hiệu ứng thị giác và thính giác bùng nổ - đưa tiết mục về đúng "môi trường" thần tượng mà chương trình hướng đến.

"Hề" được đội Phương Mỹ Chi chọn trình diễn trong vòng đối đầu của chương trình "Em xinh say hi":

Toàn bộ quá trình chuyển nhịp, hòa âm và nhấn nhá được thực hiện bởi nhóm DTAP, những nhà sản xuất âm nhạc trẻ nổi bật với khả năng phối hợp nhạc truyền thống và pop. Không sử dụng mô-típ dân gian một cách máy móc vô hồn thiếu chủ ý, DTAP đã biết tiết chế vừa đủ để mỗi yếu tố dân tộc không bị lấn át hay làm nền, mà hòa quyện có chiều sâu. Nói chung, phần hòa âm "cực chất" là thành tố quan trọng, cùng với chất tuồng khai thác hợp lý đã góp phần giúp cho Hề tạo được ấn tượng đặc biệt trong lòng khán giả.

Mạo hiểm cùng tuồng, tương đồng với K-pop, C-pop

Lựa chọn đưa tuồng lên một sân khấu "idol" trẻ là một quyết định vừa liều lĩnh vừa đầy trách nhiệm. Hình thức sân khấu truyền thống này từ lâu đã bị giới trẻ xem là quá "kinh điển", "khó tiếp cận", thậm chí là "mất kết nối". Nhưng thông qua Hề, tuồng không còn đứng một mình như một thực thể cổ xưa, mà trở thành ngôn ngữ sân khấu sống động, hòa vào tinh thần rap, EDM, và vũ đạo pop hiện đại của giới trẻ.

Trang phục lấy cảm hứng từ mặt nạ tuồng, trang phục mẫu điển hình, màu sắc rực rỡ, nhưng tất cả đã được thiết kế lại theo phong cách thời trang biểu diễn. Cách kết hợp cử chỉ tuồng, từ cách đi đứng, động tác tay, động tác liếc mắt được giới trẻ khai thác vào vũ đạo khá sáng tạo. Ở đó có sự tiết chế hợp lý, không quá nhân hóa, mà vẫn gợi đủ "thần thái" của nghệ thuật truyền thống.

Điều người viết muốn dành một lời khen cho ê-kíp sáng tạo chính là yếu tố tuồng không bị dùng để "trang trí văn hóa", mà trở thành cốt lõi hình ảnh và cảm xúc của tiết mục. Nhìn sang nhạc giải trí của các nước trong khu vực và soi rọi vào Hề, không phủ nhận trong Hề có những nét tương đồng với xu hướng K-pop và C-pop hiện nay.

Sự tương đồng với xu hướng âm nhạc Hàn Quốc (K-pop) thể hiện ở mấy nét, chẳng hạn, tư duy dàn dựng sân khấu kiểu nhóm "idol": Việc chia vai rõ ràng (rap line, vocal line, visual), dàn dựng động tác vũ đạo đồng bộ, phối trang phục có tính thẩm mỹ sân khấu cao… là rất giống mô hình các sân khấu comeback của nhóm nữ K-pop. Kết cấu ca khúc nhiều lớp giống với nhiều bản hit K-pop, Hề cũng chia bố cục theo dạng intro - verse - pre-chorus - drop/chorus - bridge - outro, trong đó phần tuồng tương đương intro và build-up, rap là verse, drop điện tử là điểm nhấn chorus. Sự pha trộn giữa chất liệu truyền thống và hiện đại, không ngại truyền thống, nhưng đặt nó trong thẩm mỹ thời đại và định vị vào âm nhạc đại chúng chính là điểm gặp nhau giữa Hề và nhạc Hàn.

Hề cũng có điểm gần với xu hướng nhạc Trung Quốc hiện đại (C-pop, sân khấu show tuyển chọn). Ta thấy nhiều show giải trí hiện nay ở Trung Quốc đẩy mạnh một mô hình "idol" có chiều sâu văn hóa, trong đó nghệ sĩ biểu diễn cùng lúc hát, rap, vũ đạo kết hợp truyền thống dân tộc. Trong một số tiết mục của C-pop, người ta sử dụng mặt nạ hí kịch, dùng cổ cầm…, tương tự như cách Hề dùng mặt nạ tuồng.

Tuy nhiên, đó chỉ là sự tương đồng về cách làm. Hề vẫn giữ được màu sắc riêng nhờ vào giai điệu ngũ cung Việt Nam đặc trưng (trong phần mở); tư duy viết lời phản biện, hài hước - rất gần với truyền thống trào phúng dân gian Việt Nam tạo nên một phong vị mới. Có thể nói, dù mang tính tương đồng với K-pop và C-pop ở tư duy sân khấu và cấu trúc âm nhạc, nhưng Hề không phải là một sản phẩm "copy" phong cách quốc tế.

Điều người viết muốn nói tới nhất ở đây là Hề hoàn toàn có khả năng tạo ra một xu hướng tiềm năng mới cho nhạc Việt Nam, một hướng đi mang đậm bản sắc, nhưng vẫn đạt được ngôn ngữ thẩm mỹ toàn cầu.

Dấu hiệu đáng mừng cho V-pop thần tượng

Điều đáng nói ở đây không nằm ở việc Hề là một tiết mục biểu diễn thành công về mặt kỹ thuật, mà ở tinh thần nghệ thuật chủ động của thế hệ trẻ.

Phương Mỹ Chi không chọn cách giữ vai trò ca sĩ hát chất dân gian mà trở thành người sáng tạo, từ lên ý tưởng, nghiên cứu để khai thác tuồng một cách hợp lý, đến định hình tổng thể tiết mục. Cô còn cùng với Chi Xê viết thêm phần lời cho ca khúc.

Rapper Pháo đã điều tiết cái tôi cá nhân để phù hợp với tinh thần tập thể; cùng với khách mời Wean Le, cô đảm nhận viết thêm lời rap và đã hóa thân vào hình ảnh "hề thời hiện đại", cả 2 đã có phần rap vừa sắc sảo vừa châm biếm.

Em xinh say hi là chương trình xây dựng mô hình tìm kiếm "idol" nữ theo kiểu toàn diện. Trong bối cảnh đó, Hề có thể xem là một bước ngoặt tinh thần, khi nó mở ra khả năng kết hợp nghệ thuật biểu diễn dân tộc vào môi trường âm nhạc thương mại mà không khiên cưỡng; thúc đẩy nghệ sĩ trẻ dám chủ động sáng tạo, tìm hiểu và làm mới di sản; định hình lại tư duy làm nhạc thần tượng không chỉ là hình ảnh và thị trường, mà còn là bản sắc và tiếng nói nghệ thuật.

Cá nhân người viết nhìn nhận Hề không chỉ ấn tượng hát, phối khí hay trình diễn mà còn là một tác phẩm có tinh thần kiến tạo nghệ thuật nghiêm túc, nơi nghệ sĩ trẻ dám dấn thân, tìm hiểu và kết nối văn hóa dân tộc với thời đại. Nếu một chương trình tìm kiếm thần tượng như Em xinh say hi mà có thể cho ra đời những tiết mục như Hề - nơi "hề" không còn chỉ là nhân vật gây cười mà là biểu tượng phản ánh xã hội bằng ngôn ngữ âm nhạc - thì cộng với những Trống cơm, Mẹ yêu con trong chương trình Anh trai vượt ngàn chông gai, V-pop thực sự đang bước sang một giai đoạn mới, nơi truyền thống và sáng tạo không đối lập, mà bổ sung cho nhau.

Em xinh say hi vẫn còn tiếp diễn, và dù kết quả cuộc thi ra sao, Hề sẽ vẫn là một cột mốc quan trọng, đánh dấu sự dấn thân đầy bản sắc của nghệ sĩ trẻ Việt Nam trên hành trình hội nhập, không phải bằng cách sao chép, mà bằng ngôn ngữ riêng của mình.