Được phát hiện và ghi nhận tại các giải thưởng văn học thiếu nhi uy tín là bước khởi đầu quan trọng, giúp các tác giả trẻ có thêm động lực và tâm thế gắn bó lâu dài với văn học thiếu nhi. Tuy nhiên, để thực sự vươn lên và khẳng định dấu ấn, họ cần thêm những sự đồng hành vững chắc, đặc biệt từ các đơn vị xuất bản, như là cầu nối để tác phẩm đến gần hơn với công chúng.

Với truyền thống xuất bản sách thiếu nhi hàng đầu cả về số lượng lẫn chất lượng, NXB Kim Đồng những năm qua đã tổ chức nhiều cuộc vận động, cổ vũ và thúc đẩy đội ngũ tác giả trẻ sáng tác. Gần nhất, Giải thưởng Văn học Kim Đồng lần thứ Nhất (2023 - 2025) đã vinh danh một loạt các tác giả trẻ.

Từ thực tế giải thưởng và hoạt động xuất bản, bà Vũ Thị Quỳnh Liên (Phó Giám đốc, Tổng biên tập NXB Kim Đồng) dành cho Thể thao và Văn hóa (TTXVN) cuộc trò chuyện về sự đồng hành cùng các cây bút trẻ.

* Từ góc độ Giải thưởng Văn học Kim Đồng lần thứ Nhất, bà đánh giá như thế nào về số lượng và chất lượng tác phẩm đến từ các tác giả trẻ?

- Giải thưởng Văn học Kim Đồng lần thứ Nhất đã thu về nhiều kết quả tốt đẹp. Sau gần 2 năm phát động, Ban tổ chức đã nhận về hơn 600 bản thảo tham dự ở nhiều thể loại: Tập thơ, tập truyện ngắn, truyện dài...

Đề tài cũng rất đa dạng, từ hiện thực, đồng thoại, phiêu lưu giả tưởng đến lịch sử, khoa học viễn tưởng, hậu tận thế… Tác giả nhỏ tuổi nhất là 9 tuổi và tác giả lớn tuổi nhất là 93 tuổi. Điều đó cho thấy Giải thưởng Văn học Kim Đồng nói riêng và sáng tác cho thiếu nhi nói chung nhận được sự quan tâm của đông đảo các cây viết.

Trong số các tác giả tham dự giải lần 1, thì các tác giả ở độ tuổi 8X và 9X có số lượng áp đảo. Đây cũng là nhóm tác giả khai thác đề tài mới mẻ mà trước đó chưa có nhiều tác phẩm của Việt Nam như phiêu lưu giả tưởng, khoa học viễn tưởng…

* Bà nhận thấy những tác giả trẻ viết cho thiếu nhi hiện nay có điểm gì nổi bật?

- Có thể thấy các tác giả trẻ có nhiều sự đổi mới trong cách lựa chọn đề tài, cách kể cũng như phong cách sáng tác. Đổi mới trong lựa chọn đề tài: Đề tài mang tính thời đại hơn, đi sâu vào những lát cắt như vấn đề tâm lý, những mất mát, thất bại của người trẻ, về môi trường, biến đổi khí hậu, về tác động của công nghệ đến đời sống xã hội hiện nay (ví dụ: Người máy dần thay thế con người, tác động của AI vào cuộc sống…), hoặc cả những đề tài có tính chữa lành.

Trong khi đó, đổi mới trong phong cách viết, các tác giả viết cho thiếu nhi không bị ràng buộc gò bó theo một phong cách cố định như tự sự, giọng điệu hài hước… mà đã có sự thử sức ở nhiều phong cách với cách kể phi tuyến tính, văn phong hiện đại, gần gũi, đời thường.

* Vậy thế mạnh và những thách thức nào mà người viết trẻ hiện nay khi đến với văn học thiếu nhi đang phải đối mặt, thưa bà?

- Như nhà văn Trần Đức Tiến (Chủ tịch Hội đồng chung khảo Giải thưởng Văn học Kim Đồng) đã chia sẻ: "Lợi thế của các tác giả trẻ khi chuyện trò với trẻ là không thể phủ nhận. Lợi thế này được thể hiện rõ trong tác phẩm. Họ tiếp cận dễ dàng với các em bằng sự tươi tắn, trong sáng, hồn nhiên chưa bị phai mờ bởi thời gian". Tôi hoàn toàn đồng tình với nhận xét này - đây chính là thế mạnh của những người viết trẻ.

Tuy nhiên, các tác giả trẻ cũng đối mặt với nhiều thách thức: Độc giả thiếu nhi hiện nay được tiếp xúc với quá nhiều nguồn thông tin. Cách tiếp nhận, cảm nhận tác phẩm của họ rất khác với các thế hệ trước. Việc tìm kiếm đề tài mới, nắm bắt đúng tâm lý, nhu cầu, sở thích của độc giả trẻ là một thách thức.

Chưa kể sự cạnh tranh giữa sách thiếu nhi của các tác giả Việt Nam với tác giả nước ngoài cũng khốc liệt hơn. Bên cạnh đó, các tác giả trẻ cũng có những khó khăn trong việc xác lập, định hình một giọng văn đặc trưng. Thực tế có không ít tác phẩm của các tác giả Việt Nam có phong cách "khá Tây" hay chịu sự ảnh hưởng ít nhiều từ một số tác phẩm của nước ngoài.

* Theo bà, sự xuất hiện ngày một rõ nét của các cây bút trẻ có ý nghĩa như thế nào đối với quá trình làm mới và nâng cao chất lượng văn học thiếu nhi Việt Nam hiện nay?

- Rõ ràng, sự xuất hiện và đóng góp của các cây bút trẻ đang góp phần mang lại làn gió mới cho văn học thiếu nhi Việt Nam với những sự lựa chọn mới mẻ về đề tài, về cách thức thể hiện. Đây là thế hệ người viết kế cận, hoặc như lời nhà văn Trần Đức Tiến là có sự "chuyển giao thế hệ".

Và tôi tin rằng, những người viết mới, người viết trẻ, với những góc nhìn mới trong một thời đại đang chuyển động rất nhanh như hiện nay, chắc chắn sẽ góp phần vào sự phát triển và đổi mới nền văn học thiếu nhi nước nhà.

* Để tạo điều kiện tốt nhất cho người viết trẻ phát huy năng lực, gắn bó lâu dài với văn học thiếu nhi, theo bà, chúng ta cần có những sự hỗ trợ cụ thể như thế nào?

- Tôi nghĩ ngoài việc tạo thêm nhiều sân chơi cho người trẻ như thông qua các cuộc vận động sáng tác, các giải thưởng văn học, những hoạt động tọa đàm, giao lưu giữa các tác giả, giữa tác giả với độc giả… thì chúng ta cần lắm sự ủng hộ và quan tâm của độc giả đối với văn học nói chung và văn học nước nhà nói riêng.

Các hoạt động như Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam nhằm tôn vinh các tác phẩm và tác giả Việt Nam hoặc những hoạt động đọc sách trong nhà trường, khuyến khích việc đọc trong gia đình… đều là những hoạt động thiết thực và chúng ta cần nhiều hơn những hoạt động như thế này. Chính độc giả và sự đón nhận của độc giả là động lực tốt nhất để các tác giả tiếp tục phát huy và gắn bó lâu dài với văn học thiếu nhi.

* Bên cạnh Giải thưởng Văn học Kim Đồng, hiện nay NXB Kim Đồng có những hoạt động cụ thể nào nhằm phát hiện, bồi dưỡng và đồng hành lâu dài cùng đội ngũ tác giả trẻ viết cho thiếu nhi?

- Trước hết, phải khẳng định, NXB Kim Đồng luôn mong muốn được đồng hành với tất cả các tác giả dành tâm huyết viết cho thiếu nhi. Với các tác giả vốn đã gắn bó với nhà xuất bản, chúng tôi vẫn thường xuyên trao đổi, chia sẻ ý tưởng và mời gọi các tác giả gửi bản thảo mới.

Với các tác giả mới, tác giả trẻ, chúng tôi chủ yếu tìm đến họ thông qua các tác phẩm, có thể do chính các tác giả gửi đến, cũng có khi là chúng tôi chủ động tìm đến các tác giả. Quá trình trao đổi, biên tập và xuất bản chính là quá trình nhà xuất bản đồng hành cùng các tác giả, đặc biệt là tác giả trẻ, để họ thêm gắn bó với công việc sáng tác.

* Trong tổng số sách văn học thiếu nhi được xuất bản hàng năm tại NXB Kim Đồng, tỷ lệ các tác phẩm của những tác giả trẻ hiện chiếm khoảng bao nhiêu, thưa bà?

- Nếu xem thế hệ 8X trở về sau là tác giả trẻ thì hiện tại tỷ lệ này đang chiếm khoảng 15% các tác phẩm văn học của NXB Kim Đồng.

* Các tác phẩm của họ được độc giả và thị trường đón nhận ra sao trong thời gian gần đây?

- Các tác giả gạo cội có tác phẩm nằm lòng nhiều thế hệ độc giả vẫn luôn có một vị trí quan trọng trong mảng sách văn học. Tuy nhiên, các tác giả trẻ cũng có nhiều lợi thế về đề tài, về tiếp cận kiến thức, kỹ thuật viết mới và đặc biệt nhiều tác giả trẻ có "sức bật" về truyền thông.

Gần đây, các giải thưởng sách trong nước cùng các hoạt động đọc sách, giới thiệu sôi nổi cũng góp phần đưa các tác giả trẻ đến gần hơn với độc giả. Dù còn khiêm tốn nhưng cũng đã có nhiều tác giả trẻ có sách tái bản hằng năm như Lê Quang Trạng, Văn Thành Lê, hoặc ra tác phẩm mới đều đặn như Phát Dương, Bùi Tiểu Quyên...

* Vậy trong chiến lược phát triển nội dung sách thiếu nhi, NXB Kim Đồng có định hướng thế nào với đội ngũ tác giả trẻ?

- Ngoài việc tiếp tục cổ vũ, khuyến khích các tác giả viết, việc đầu tư vào hình thức và các hoạt động truyền thông sách cũng là những nỗ lực của chúng tôi, để các tác phẩm đến gần với độc giả hơn nữa. Chúng tôi cũng mong muốn có thêm các hoạt động hội thảo, chia sẻ kinh nghiệm sáng tác giữa tác giả trong nước và nước ngoài, hoặc tìm kiếm các cơ hội để đưa tác giả Việt Nam ra quốc tế.

Trước đây, chúng tôi đã làm với Hội Nhà văn Đan Mạch. Hiện tại, chúng tôi đang thực hiện việc này ở mảng sách tranh, sách truyện tranh với Viện Pháp tại Việt Nam và phái đoàn Wallonie-Bruxelles, hy vọng trong tương lai gần sẽ có nhiều hoạt động dành cho các tác giả văn học.

* Cảm ơn bà về cuộc trò chuyện!

Nội dung và Trình bày: Công Bắc