Tờ báo giữa rừng - Lời hịch của non sông

Báo Việt Nam Độc lập ra đời ngày 1/8/1941 tại lán Khuổi Nặm, xã Trường Hà, huyện Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng.

Đây là một trong những tờ báo đầu tiên được Chủ tịch Hồ Chí Minh sau khi về nước, sử dụng để tuyên truyền đường lối của Đảng, vận động các tầng lớp nhân dân tham gia Mặt trận Việt Minh, chuẩn bị các điều kiện tiến tới Tổng khởi nghĩa, giành chính quyền về tay nhân dân.

Chị Vi Thị Thoa, hướng dẫn viên Khu di tích quốc gia đặc biệt Pác Bó (huyện Hà Quảng) cho biết, trong những năm 1941-1945, Bác Hồ hoạt động bí mật tại Pác Bó để xây dựng căn cứ địa cách mạng. Tại đây, Người giao nhiệm vụ cho cán bộ cách mạng vừa tuyên truyền, vận động, giác ngộ nhân dân đi theo Việt Minh, vừa dạy chữ cho dân và gây dựng tổ chức cách mạng. Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc trực tiếp chỉ đạo xuất bản báo Việt Nam Độc lập (ngày 1/8/1941), cơ quan ngôn luận của tổ chức Việt Minh, nhằm vận động nhân dân đứng lên đấu tranh cách mạng, thắp lửa cho phong trào cứu nước lan rộng.

"Tòa soạn" của tờ báo đặt tại lán Khuổi Nặm, phương tiện làm báo chỉ gồm vài tấm đá, một chiếc máy in rô-nê-ô thô sơ mang từ Trung Quốc về, ít giấy in và một vài bản chì khắc bằng tay. Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc trực tiếp viết bài, sửa morat, rồi cùng anh em in ấn, phát hành đến các cơ sở cách mạng, chị Vi Thị Thoa xúc động kể.

Tại nhà trưng bày thuộc Khu di tích quốc gia đặc biệt Pác Bó, tờ Việt Nam Độc lập số đầu tiên mang ký hiệu số 101, được đặt ở vị trí trang trọng. Trong số này, trang nhất là bài xã luận với nội dung: "Tây cốt làm cho dân ta ngu hèn. Báo Việt Nam Độc lập cốt làm cho dân ta hết ngu hèn, biết các việc, biết đoàn kết, đánh Tây, đánh Nhật, làm cho Việt Nam độc lập, bình đẳng, tự do".

Trên trang nhất số 103 có đăng bức tranh cổ động do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc vẽ, thể hiện một người cầm loa với dáng kêu gọi; hình người và chiếc loa hợp thành tên báo, kèm theo bốn câu thơ: Việt Nam Độc lập thổi kèn loa/Kêu gọi dân ta trẻ lẫn già/Đoàn kết vững bền như khối sắt/Để cùng nhau cứu nước Nam ta!

Ngày 7/5/1944, Tổng bộ Việt Minh ra Chỉ thị "Sửa soạn khởi nghĩa", Báo Việt Nam Độc lập đã in toàn văn Chỉ thị này để chuyển đến tay các tổ chức Đảng và nhân dân, chuẩn bị các điều kiện cho Tổng khởi nghĩa trên toàn quốc. Tờ số 201, ra ngày 5/1/1945, đăng hai bản "Thông cáo" số 1 và số 2 về chiến thắng Phai Khắt, Nà Ngần (ngày 25 và 26/12/1944) - những chiến thắng mở đầu của Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân.

Báo Việt Nam Độc lập phát hành 10 ngày một kỳ, mỗi kỳ in khoảng 400 bản. Năm 1942, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc quyết định chuyển cơ quan từ Pác Bó về khu căn cứ địa Lam Sơn, xã Hồng Việt, huyện Hòa An. Tờ báo cũng chuyển về vùng này, đặt tại Lũng Hoài, Bó Hoài… và xuất bản số báo 120 (số 20) ngày 10/3/1942.

Thời gian đầu, Báo Việt Nam Độc lập là cơ quan của Tổng bộ Việt Minh tỉnh Cao Bằng (từ số 101 đến số 128). Sau đó, khi địa bàn hoạt động cách mạng được mở rộng sang Bắc Kạn và Lạng Sơn, tờ báo trở thành cơ quan của Liên tỉnh bộ Việt Minh Cao Bằng - Bắc Kạn (từ số 129 đến số 186), và tiếp đó là của Liên bộ Việt Minh ba tỉnh Cao Bằng, Bắc Kạn và Lạng Sơn (từ số 187 đến số 225).

Sau thành công của Cách mạng Tháng Tám năm 1945, Báo Việt Nam Độc lập tiếp tục xuất bản, là cơ quan ngôn luận của ba tỉnh Cao Bằng, Bắc Kạn và Lạng Sơn. Trong giai đoạn từ năm 1946 đến năm 1954, tờ báo là cơ quan tuyên truyền của Tỉnh bộ Việt Minh Cao Bằng, Tỉnh hội Liên Việt Cao Bằng. Tháng 7/1956, Báo được chuyển về Khu tự trị Việt Bắc và trở thành cơ quan tuyên truyền của Mặt trận Liên Việt khu tự trị Việt Bắc.

Mỗi số báo chỉ có vài trang nhưng ngôn ngữ giản dị, dễ hiểu, mạch lạc. Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn chú trọng cách viết gần gũi quần chúng, ngắn gọn, súc tích, sử dụng vần điệu, ví dụ dễ hiểu, tranh biếm họa, vè dân gian… để tuyên truyền đường lối cứu nước của Việt Minh, động viên đồng bào đứng lên chống thực dân Pháp và phát xít Nhật một cách hiệu quả. Tờ báo thực sự trở thành lời hịch kêu gọi toàn dân tộc đứng lên đấu tranh giành độc lập, tự do.

Nhà báo Hoàng Hồng Xiêm (Báo Cao Bằng) chia sẻ, khi được nhìn tận mắt tờ báo Việt Nam Độc lập số đầu tiên ra ngày 1/8/1941, đánh số 101 và được trưng bày tại Nhà trưng bày Khu di tích quốc gia đặc biệt Pác Bó, chị càng thấu hiểu rõ hơn vai trò của báo chí cách mạng Việt Nam trong việc mở đường, dẫn lối đưa chủ trương của Đảng đến với nhân dân. Từ tờ báo nhỏ được in giữa rừng Pác Bó, Báo Việt Nam Độc lập đã góp phần tích cực thúc đẩy phong trào Việt Minh lan tỏa khắp Việt Bắc, lan xuống miền xuôi, vận động, giác ngộ nhân dân đoàn kết, chuẩn bị các điều kiện để làm nên thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945./.