Sông Đà và cuốn sách về lịch sử một không gian đặc biệt

Dưới cái tên "Sông Đà: Lịch sử một vùng biên cảnh Việt Nam", nhà sử học người Pháp Philippe Le Failler đã dày công kiến tạo nên một công trình nghiên cứu đồ sộ, xứng tầm là tập đại thành về vùng đất biên cảnh.

Sông Đà - cái tên gợi lên một vùng địa lý vừa hoang dã vừa kỳ vĩ ở miền Tây Bắc Việt Nam, nơi con sông hùng vĩ chảy xuyên qua bao lớp lịch sử, văn hóa và số phận con người. Và cuốn sách chuyên khảo mới được Omega Plus và NXB Hồng Đức ấn hành hàm chứa rất nhiều thông tin về về lịch sử, văn hóa và những gì liên quan tới con sông này.

Ở đó, dưới cái tên Sông Đà: Lịch sử một vùng biên cảnh Việt Nam, nhà sử học người Pháp Philippe Le Failler đã dày công kiến tạo nên một công trình nghiên cứu đồ sộ, xứng tầm là tập đại thành về vùng đất biên cảnh, nơi Việt Nam giáp Lào và Trung Quốc. Như chia sẻ từ phía xuất bản, từ trước tới nay, chưa có một công trình nghiên cứu nào tương tự.

Ngay từ những trang đầu, độc giả dễ dàng nhận thấy quy mô và chiều sâu hiếm có của tác phẩm. Tác giả của nó - Philippe Le Failler, PGS Viện Viễn Đông Bác cổ Pháp (EFEO), trưởng đại diện EFEO tại Hà Nội - vốn là học giả nổi bật với nhiều công trình nghiên cứu về lịch sử Việt Nam thế kỷ XIX - XX, và thường xuyên luôn có mặt trong các chương trình hợp tác về văn hóa với Việt Nam.

Đọc Sông Đà: Lịch sử một vùng biên cảnh Việt Nam, có thể nhận ra điểm nổi bật ở ông là khả năng khai thác, chắt lọc nguồn tư liệu đa dạng - từ quốc sử, ghi chép của quan lại địa phương, các cuộc du khảo, đến kho lưu trữ khổng lồ của chính quyền Pháp thời kỳ đô hộ - để từ đó dựng nên một bức tranh toàn cảnh, sâu sắc và sinh động về lịch sử một vùng biên cảnh suốt từ thế kỷ XI đến đầu thế kỷ XXI.

Chẳng hạn, theo nghiên cứu của tác giả, khu vực miền cao Tây Bắc, nơi dòng sông Đà bồi tụ nên nền văn hóa của các tộc người Thái, Dao, Khơ Mú, Lô Lô… cũng chính là nơi từng tồn tại thế lực dòng họ Đèo, nổi bật là Đèo Văn Trì cùng anh em, con cháu – những nhân vật gắn vận mệnh với sự hiện diện rồi rút lui của thực dân Pháp. Và những biến động lịch sử lớn tại đây cũng ghi những dấu mốc quan trọng trong lịch sử và văn hóa Việt Nam.

Như phân tích của ông, sông Đà và lưu vực rộng lớn của nó - 30.000 km², chiếm tới một phần tư miền Bắc – luôn là "một thực thể riêng biệt và hình thành một kiểu cô lập về địa lý và con người". Những rặng núi trùng điệp đã che chở vùng đất này trước mọi cuộc xâm lăng từ phương Bắc, đồng thời mở ra ngả giao thương và hợp tác với phần còn lại của bán đảo Đông Dương.

Rồi, trong những trang viết về thiên nhiên Tây Bắc, Philippe Le Failler đã khắc họa dòng Đà vừa kỳ vĩ vừa hiểm trở:"Lúc đó, lòng sông rộng đến 150m, trôi giữa hai đỉnh núi cao 1.400m, quanh co trong rặng núi cuối cùng, đổ về hướng Đông Nam và, không còn chuồng ngại núi, lao thẳng xuống đồng bằng... Có nhiều nơi, trên đường đến Chợ Bờ và chí ít là trước khi xây dựng hồ chứa nước Hòa Bình, chính giữa hai vách đá trắng xóa cao hàng trăm mét, ta thấy những cuộn sóng tối tăm. Có lẽ vì thế mà con sông có tên tiếng Pháp là rivière Noire (sông Đen)".

Sông Đà: Lịch sử một vùng biên cảnh Việt Nam gồm 12 chương, mở đầu bằng bối cảnh thiên nhiên và con người, rồi lần lượt theo dấu những biến thiên lớn của lịch sử – từ phân rã lãnh thổ, chinh phục và chống cự, thời kỳ quân quản, các cuộc nổi dậy, những thay đổi về chế độ quản lý, đến quá trình sáp nhập vào không gian quốc gia thống nhất.

Bằng văn phong mạch lạc, ngôn ngữ chính xác, tác giả giúp người đọc nhận diện rõ từng bước biến chuyển của vùng đất "giữa rừng núi hiểm trở, nơi con người và thiên nhiên hòa quyện, cùng kiến tạo nên lịch sử". Cuốn sách không chỉ lấp đầy khoảng trống lớn trong việc nghiên cứu lịch sử vùng cao phía Bắc mà còn trở thành tài liệu tham khảo khả tín, không thể thiếu cho bất cứ ai muốn hiểu lịch sử miền sơn cước từ thời Pháp thuộc cho đến nửa sau thế kỷ XX.  Sách thuộc Tủ sách Vùng cao - Lịch sử Việt Nam của Omega Plus.