Nhà văn Nguyễn Minh Châu - từ phòng thi tới trang văn

Với gia tài văn học phong phú, nhà văn Nguyễn Minh Châu từng nhiều lần có tác phẩm được giới thiệu trong sách giáo khoa và góp mặt trong một số đề thi môn Văn những năm qua.

1. Xuất hiện trong đề thi môn Ngữ văn tại kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025 vào sáng nay 26/6, truyện ngắn Những vùng trời khác nhau của nhà văn Nguyễn Minh Châu lập tức thu hút sự quan tâm từ học sinh, giáo viên và giới yêu văn học.  Và, đây cũng là dịp để độc giả nhìn lại gia tài văn học phong phú của Nguyễn Minh Châu - một cây bút lớn từng nhiều lần được giới thiệu trong sách giáo khoa và góp mặt trong không ít đề thi văn những năm qua.

Nguyễn Minh Châu (1930 - 1989) sinh tại Nghệ An. Năm 1950, ông gia nhập quân đội và bắt đầu con đường vừa cầm súng, vừa cầm bút. Sự nghiệp văn chương của ông trải dài hơn ba thập kỷ, từ thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cho tới những năm đầu thời kỳ Đổi mới.

Con đường sáng tác của ông chia thành hai chặng rõ rệt: trước và sau năm 1975. Giai đoạn đầu, ông tập trung phản ánh cuộc kháng chiến với cảm hứng sử thi và lãng mạn cách mạng. Sau đó, bước vào thời bình, ông chuyển sang mối quan tâm sâu sắc đến thân phận cá nhân, đạo đức xã hội và bi kịch hậu chiến. Sự chuyển hướng này không chỉ đánh dấu bước ngoặt trong sáng tác của riêng ông mà còn góp phần tạo nên làn gió mới cho văn học Việt Nam những năm 1980.

Trong suốt sự nghiệp của mình, Nguyễn Minh Châu đã để lại một kho tàng tác phẩm đa dạng về thể loại, từ tiểu thuyết, truyện vừa, truyện ngắn cho tới tiểu luận phê bình.

Ở mảng tiểu thuyết, những tác phẩm tiêu biểu như Cửa sông (1967), Dấu chân người lính (1972), Miền cháy (1977), Lửa từ những ngôi nhà (1977) hay Mảnh đất tình yêu (1987) đã khắc họa sống động hình ảnh người lính, chiến trường và hậu phương.

Nổi bật trong số đó, Dấu chân người lính (lấy cảm hứng từ chiến dịch Khe Sanh) không chỉ tái hiện hiện thực chiến tranh mà còn thể hiện chiều sâu cảm xúc của nhà văn khi chứng kiến những người lính lặng lẽ gồng mình vì dân tộc. Còn Miền cháy nói về vùng đất Quảng Trị khốc liệt và cũng được coi là tác phẩm gắn với sự chuyển hướng tư duy nghệ thuật của ông về cuộc sống sau chiến tranh.

Với truyện ngắn, Nguyễn Minh Châu đặc biệt thành công và được nhiều độc giả biết đến. Bến quê (1985), Chiếc thuyền ngoài xa (1987) và Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành (1983) là những tác phẩm nổi bật thể hiện rõ nét chất nhân văn trong ngòi bút của ông. Ở đó, ông hướng cái nhìn vào số phận con người trong đời sống thường nhật, vào những bi kịch thầm lặng mà sâu sắc. Cái đẹp trong truyện của ông không chỉ đến từ hình ảnh hay lời văn, mà còn từ sự thức tỉnh nội tâm, từ những khoảng lặng đầy suy tư.

2. Nhìn chung,  điểm nổi bật và xuyên suốt trong sáng tác của Nguyễn Minh Châu là sự nhân bản, vì con người. Không quá đề cao cốt truyện trong sáng tác, Nguyễn Minh Châu quan tâm hơn đến cách con người sống, nghĩ và đối mặt với số phận. Những nhân vật trong truyện ông thường xuất hiện với nhiều nỗi niềm, giằng xé, đầy day dứt giữa lý tưởng và đời thường. Như ông từng nói: "Văn học và đời sống là những vòng tròn đồng tâm mà tâm điểm là con người".

Dù viết trong bối cảnh chiến tranh hay hòa bình, Nguyễn Minh Châu  vẫn giữ sự thành thật với đời sống. Ông không né tránh sự khốc liệt, sự tổn thương, và cũng không tô hồng cuộc sống. Nhưng trong chính những mảnh vỡ ấy, ông luôn tìm cách nâng đỡ con người, để họ không bị lãng quên, không bị gạt ra khỏi dòng chảy nhân sinh. Văn học của ông là nơi người ta được đồng cảm, được sẻ chia, và được thấy chính mình trong những câu chuyện rất thật.

Những tác phẩm tiêu biểu trong sự nghiệp sáng tác của Nguyễn Minh Châu khá đa dạng. Về tiểu thuyết có Cửa sông (1967), Dấu chân người lính (1972), Miền cháy (1977), Lửa từ những ngôi nhà (1977), Những người đi từ trong rừng ra  (1982) hay Mảnh đất tình yêu (1987). Các truyện ngắn có Những vùng trời khác nhau (1970); Bến quê (1985), Chiếc thuyền ngoài xa (1987) và Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành (1983).

Như chia sẻ của bạn văn, phía sau sự nghiệp sáng tác đồ sộ ấy là hình ảnh một con người mộc mạc, giản dị nhưng giàu trăn trở. Nguyễn Minh Châu từng sống và làm việc tại Tạp chí Văn nghệ Quân đội. Những năm cuối đời, dù lâm bệnh nặng, ông vẫn viết, vẫn lên kế hoạch cho những tác phẩm còn dang dở.

Nguyễn Minh Châu mất năm 1989 ở tuổi 59. Năm 2000, ông được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học nghệ thuật, một sự ghi nhận xứng đáng cho những cống hiến âm thầm nhưng bền bỉ.

Riêng đối với việc giảng dạy văn học trong nhà trường, một số truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu đã được đưa vào sách giáo khoa như Mảnh trăng cuối rừng, Chiếc thuyền ở ngoài xa, Bức tranh.