Ngòi bút và trái tim: Khi những nữ nhà báo dấn thân vì cộng đồng

100 năm qua, báo chí cách mạng Việt Nam luôn gắn liền với những bước chuyển mình của đất nước. Trên hành trình ấy, người làm báo không chỉ là chứng nhân lịch sử, mà còn là người góp phần tạo nên lịch sử, bằng sự sắc sảo của ngòi bút, và sự tử tế của trái tim. Họ là những người lặng lẽ bước vào vùng lũ trước cả những đoàn cứu trợ. Họ có mặt nơi biên giới, giữa tâm dịch, trong những xóm nghèo tận cùng... Không chỉ để đưa tin, mà để lắng nghe, sẻ chia và hành động. Khi nghề nghiệp hòa vào nhân văn, khi cây bút đồng hành cùng lòng trắc ẩn…. cũng là lúc những giá trị báo chí chạm tới chiều sâu con người.

Nhân kỷ niệm 100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam, chúng tôi ghi lại hành trình của ba nữ nhà báo, những người không chỉ đưa tin mà còn thắp lên hy vọng, gieo mầm sự sống bằng chính ngòi bút và trái tim của mình. Họ là minh chứng cho một thứ báo chí đẹp đẽ nhất: báo chí tử tế và nhân văn.

Ba lựa chọn, một ngọn lửa nghề

Thực hiện bài viết này, chúng tôi đã có cơ hội trò chuyện với 3 nữ nhà báo, hiện đang công tác tại 3 cơ quan báo chí lớn. Mỗi người đến với báo chí theo một cách khác nhau. Nếu nhà báo Nguyễn Thị Lan Anh (báo Tuổi Trẻ) đến với nghề báo như một cái duyên từ khối thi đại học. Khi khối C mà chị theo không có nhiều trường thi tuyển nhưng lại có nghề báo! Không đặt kỳ vọng lớn lao, nhưng cuối cùng chị đã ở lại với nghề 27 năm và tìm thấy ở nghề báo nhiều điều thú vị, trong đó điều thú vị nhất là ngày nào cũng được gặp những con người mới, những câu chuyện hay.

Trong khi đó, với nhà báo Đinh Hiền (Báo Công an Nhân dân), ký ức về một nữ phóng viên dũng cảm trong bộ phim chiếu trên chiếc TV đen trắng thuở nhỏ đã nhen nhóm trong chị giấc mơ làm báo. Suốt 25 năm làm nghề, chị không chỉ đưa tin mà còn cố gắng "tìm phần người" ngay cả trong những số phận phạm tội, bởi "sự tử tế là giá trị lâu dài nhất"

Còn với Nhà báo Ngô Thu Lan (TTXVN), một người được biết đến với hàng loạt các phóng sự, phim tài liệu ấn tượng, và được gọi tên ở nhiều giải thưởng báo chí lớn... nghề báo ban đầu là đam mê viết lách, mê kể chuyện và mê... xem phim. Nhưng đến khi thực sự dấn thân, chị nhận ra báo chí không lãng mạn như tưởng tượng, mà là công việc của bản lĩnh, tỉnh táo và một trái tim đủ ấm.

Mỗi người có một cơ duyên khác nhau khi đến với nghề báo, nhưng cả ba lại có một điểm chung, chính là nhiệt huyết với nghề và những hoạt động tích cực vì cộng đồng. Trên từng chặng đường tác nghiệp, là vô số những câu chuyện in dấu thời gian và cảm xúc.

Là một phóng viên thường viết mảng An ninh trật tự, nhà báo Đinh Hiền từng tiếp xúc nhiều với các đối tượng tù tội, mang án hình sự. Chị chia sẻ: " Khi viết báo, nếu đơn thuần chỉ đưa các vụ việc liên quan đến tội lỗi của họ, thì độc giả sẽ chỉ được tiếp cận một chiều, ở phần "con" của họ thôi, vì thế mà tôi cố gắng khai thác phần "người" trong họ, kể cả khi họ đã là tử tù, ít ra là tôi mong muốn, khi tiếp nhận bài báo, độc giả sẽ cảm nhận được tính nhân văn, tích cực, đó cũng chính là thông điệp mà người viết bài muốn gửi tới độc giả. Vì thế, tôi nghĩ rằng, người làm báo không những có nhiệm vụ truyền tải thông tin chính xác mà còn phải có vai trò như một người tiếp lửa, thắp lên niềm tin, niềm hy vọng về những điều nhân văn, tử tế trong cuộc đời này."

Nhà báo Ngô Thu Lan, lại kể một câu chuyện đầy cảm hứng, mang tính bước ngoặt trong sự nghiệp của chị. "Đó là năm 2008, tôi được phân công phụ trách chuyên mục về ung thư, một lĩnh vực khi ấy rất ít người dám nhận. Tôi nhận đơn giản vì nghĩ: "Không ai làm thì mình làm." Nhưng càng làm, tôi càng nhận ra mình không thể chỉ "đưa tin". Cú sốc đầu tiên là phóng sự "Noel của Thắm" - kể về cô bé 5 tuổi lần đầu gặp ông già Noel tại Viện K. Một tuần sau, bác sĩ nhắn: "Thắm đi rồi em ạ." Tôi ám ảnh suốt 3 tháng. Sau đó, tôi học thêm, đi nước ngoài tìm hiểu truyền thông ung thư ở Úc, Canada… và được GS Nguyễn Bá Đức, PGS Trần Văn Thuấn chỉ dẫn rất tận tâm. Tôi hiểu: làm báo không chỉ để nói, mà còn để thay đổi cách người ta nhìn nhận một căn bệnh và cả người bệnh. Tôi viết không chỉ bằng số liệu hay khuyến cáo y tế, mà kể những câu chuyện về tình yêu, nghị lực, sự lãng mạn và lòng kiên cường trong hành trình sống chung với bệnh tật. Người bệnh cũng có thể yêu, cưới, sinh con, sống đẹp và sống có ích. GS Đức còn đùa: "Sách ung thư của Lan còn nhiều hơn sách của thầy. Làm tiến sĩ đi cho đủ bộ!" Viết về bệnh tật, nhưng tôi luôn cố gắng viết bằng lòng tin vào sự sống."

Trên hành trình ấy, không phải không có những lúc trái tim trùng xuống, thậm chí tưởng chừng không trụ nổi với nghề. Thế nhưng, chính những con người, những câu chuyện mà họ gặp, giữ họ lại. Như tâm sự của Nhà báo Lan Anh: "Trong hành trình làm nghề từng có lúc tôi tôi nghĩ đến việc hay chuyển sang nghề khác? Nhưng một ngày tôi gặp nhân vật là một cựu bộ trưởng rất yêu nghề, luôn muốn cống hiến cho cuộc sống, cho xã hội. Lối sống giản dị và mong ước cống hiến của chú đã khiến tôi thay đổi nhiều, tôi nghĩ là nếu không làm nghề này sẽ không bao giờ gặp được người thú vị như vậy."

Lan tỏa những điều tử tế

Những nữ nhà báo ấy không chỉ phản ánh mà còn hành động, với họ, viết báo không chỉ là nghề nghiệp, đó còn là sự thúc giục từ bên trong. Đi để gặp, đi để viết, và đi để kết nối và chia sẻ. Năm 2013 Nhà báo Lan Anh và những người chị em đã có chuyến đi tới Mường Nhé, tỉnh Điện Biên. "Khi tới một ngôi trường là địa điểm tặng quà, điều chúng tôi bất ngờ là các lớp học ở đây vẫn sử dụng vách bằng nứa chỉ cao chừng 1m, gió lùa thông thống, y như lớp học của của tôi những năm 1980. Tôi xin kể thêm là tôi sinh ra ở tỉnh miền núi Lai Châu, học đến lớp 9 mới về học ở miền xuôi, nên rất "thấm" ở ngôi trường vách bằng nứa như vậy.

Sau này về tới TP Điện Biên Phủ, tôi đã gọi cho người chị là trưởng nhóm từ thiện Minh Tuệ ở Hà Nội, mong chị hỗ trợ xây trường. Từ ý tưởng ban đầu này, chúng tôi đã tham gia xây dựng 6 điểm trường ở tỉnh Điện Biên, tặng hàng trăm con bò giống sinh sản, nhiều lợn giống và có nhiều chương trình thiện nguyện khác". Chuyến đi ấy đã để lại trong chị nhiều kỷ niệm.

Với nhà báo Đinh Hiền, sở hữu một tài khoản Facebook nhiều người theo dõi, chị đã có cơ hội để kết nối và giúp đỡ nhiều hoàn cảnh. "Cách đây vài năm, có một vụ án xảy ra ở quận Hoàng Mai. Khi tôi xuống đó lấy tin, đã được tiếp xúc với mẹ của nạn nhân. Đó là một người đàn bà nghèo khổ, làm nghề thuyền chài, và là một con chiên ngoan đạo. Tôi ấn tượng mãi bởi đôi mắt đẹp như mắt Đức mẹ của bà, nhưng chất chứa nỗi buồn. Con gái bà đã bị gã chồng sát hại chỉ vì cô không chịu nổi thói cờ bạc và vũ phu của gã. Làm được bao nhiêu tiền, gã lột sạch nướng vào các canh bạc. Cô bỏ xuống Hà Nội làm thuê và gã đã đi theo, rình mò sát hại. Cô được đưa đi cấp cứu ở viện bỏng quốc gia, chi phí cho ca phẫu thuật, ghép da rất tốn tiền mà gia cảnh của cô cũng như mẹ đẻ lại quá nghèo khổ bần hàn, vì thế tôi đã viết trên Facebook cá nhân của mình, kêu gọi mọi người quyên góp cho cô có kinh phí chữa trị. Thật tiếc là thương tích quá nặng nên cô đã không qua khỏi. Những câu chuyện tương tự như thế cứ ám ảnh tôi rất nhiều, và nếu vô tình gặp, tôi luôn cố gắng giúp họ, trước hết là gửi luôn nhuận bút bài báo cho họ. Dù ít ỏi, nhưng chìa tay ra với bất kì ai đó, trong lúc họ khó khăn, là việc tôi luôn tự nhủ nên làm. Một số phạm nhân tôi gặp trong trại thuộc trường hợp đặc biệt, không có ai thăm nuôi, bị gia đình chối bỏ, tôi cũng thường gửi lại cho họ dăm ba trăm nghìn, giúp họ mua hộp kem đánh răng, bánh xà phòng... Họ nhận được họ rất xúc động và gửi lời cảm ơn, còn tôi thì cũng thấy mình vui vui. Không chỉ là hộp kem đánh răng hay bánh xà phòng, điều tôi muốn là để họ có niềm tin vào cuộc sống này, hãy tin vào những điều tử tế."

Với chị Thu Lan, việc thiện nguyện như một phần trong nhịp sống. Chị từng gắn bó hơn 10 năm tặng sữa cho bệnh nhi, từng thực hiện các dự án xây phòng chơi cho trẻ em ung thư, và nhiều năm nay là người chuyên "gây quỹ bằng mọi cách" của CLB Sala, từ xin tranh, làm bao lì xì, đến bán hàng Tết… Dù có lúc bị trêu "mặt dày", chị chỉ cười: "Xin cho mình thì ngại, chứ xin cho các con thì mặt dày cũng được". Từ báo chí, chị kết nối bác sĩ, nghệ sĩ, doanh nhân, cộng đồng online… để tạo ra "hệ sinh thái tử tế", nơi một hành động nhỏ có thể thay đổi một cuộc đời.

Từ trái tim đến trái tim

Nhà báo Ngô Thu Lan luôn nói vui rằng: "Là nhà báo là phải đẹp!". Nhưng đó không đơn giản là vẻ đẹp của bề ngoài, đó còn là vẻ đẹp của khí chất toát ra từ những người phụ nữ thông minh, giỏi giang, và đầy sự tự tin. Vượt lên trách nhiệm làm nghề, câu chuyện của những nữ nhà báo tích cực tham gia những hoạt động cộng đồng còn là tạo nên những giá trị bền vững vì sự phát triển của xã hội.

Nhà báo Ngô Thu Lan:"Là nhà báo là phải đẹp!"

Như nhà báo Đinh Hiền chia sẻ: "Một nhà báo, với chức năng nhiệm vụ chính là truyền tải thông tin chính xác, kịp thời đến cho bạn đọc là đã hoàn thành rồi, nhưng nếu biết "lợi dụng" cái nghề của mình để làm cho xã hội này tốt đẹp lên, giúp đỡ được nhiều người khác nữa, thì đó chính là những giá trị tích cực mà người làm báo có thể mang đến cho cộng đồng. Những gì mình tuyên truyền mới chỉ là lý thuyết, nếu lý thuyết đã hay mà thực hành cũng giỏi thì hình ảnh của nhà báo sẽ càng đẹp hơn, nhất là trong bối cảnh nhiều nhà báo sa vào vòng lao lý vì "đếm tầng" như hiện nay, thì nếu có nhiều nhà báo dấn thân vì cộng đồng, trực tiếp đến các vùng sâu, vùng xa, vùng lũ lụt... giúp đỡ bà con, là những minh chứng rõ nét nhất giúp độc giả tin cậy, yêu quý nhà báo hơn. Đầu tiên và cuối cùng tôi vẫn muốn nói, sự tử tế chính là giá trị lâu dài nhất, không chỉ nhà báo mà bất cứ người nào, ngành nghề nào cũng cần phải có. Đó chính là giá trị lâu dài nhất."

Không ngại nhận mình là một "Đại gia", nhà báo Thu Lan cho rằng: "Nhà báo là đại gia - đại gia về trải nghiệm, về mối quan hệ, và về yêu thương". Cũng nhờ thế, các "Nhà báo đại gia" lại gặp được nhau, và gặp được nhiều người tốt, cùng tâm nguyện hỗ trợ những hoàn cảnh khó khăn và nhân lên được những việc tốt để giúp những người không may, như chia sẻ của nhà báo Lan Anh: " Một trong số những việc ấy là nhờ hoạt động thiện nguyện, tôi quen biết với đồng nghiệp Đinh Hiền và cùng cô ấy hỗ trợ cho 1 em bé bị ung thư xương, cần thay xương nhân tạo chi phí đến 200 triệu mà không có tiền. Đến nay thỉnh thoảng tôi vẫn gặp cháu bé ấy trên mạng, thấy cháu mạnh khỏe vui vẻ nên rất mừng."

Bằng những hành động cụ thể, những nhà báo đã: "Gieo lại niềm tin vào sự tử tế" như nhà báo Ngô Thu Lan chia sẻ: "Khi một nhà báo vượt qua vai trò phản ánh để trực tiếp hành động, thì câu chuyện họ kể không còn là tin tức mà là thông điệp sống. Tôi tin rằng: lòng trắc ẩn có thể lan truyền nếu được dẫn đường bằng sự chân thành và minh bạch. Tôi cũng luôn cố gắng kết nối các bác sĩ, nghệ sĩ, doanh nghiệp, nhà báo và cả cộng đồng online… để tạo ra một "hệ sinh thái tử tế" - mỗi người góp một chút là có thể thay đổi một cuộc đời."

Vượt lên trên trách nhiệm nghề nghiệp, câu chuyện của những nhà báo tích cực tham gia các hoạt động cộng đồng là minh chứng sống động cho một điều: người làm báo không chỉ phản ánh xã hội, mà còn góp phần kiến tạo xã hội bằng chính hành động của mình. Chính từ tinh thần trách nhiệm ấy, những nhà báo như Đinh Hiền, Lan Anh, Thu Lan đã cho thấy rằng: ngòi bút, khi song hành cùng hành động, không chỉ ghi lại dấu vết của thời gian, mà còn có thể khơi dậy những điều tốt đẹp, gieo mầm niềm tin và vun đắp một xã hội nhân văn hơn.

Say nghề và không ngừng cống hiến, trên hành trình không nghỉ, họ vẫn giữ vẹn nguyên tình yêu với báo chí, như cách nhà báo Ngô Thu Lan chia sẻ về điều khiến chị gắn bó với nghề: