Ngày Gia đình Việt Nam (28/6): Khi yêu thương mạnh hơn bạo lực

Tính đến năm 2024, Việt Nam có hơn 28,1 triệu hộ dân cư – tăng gần 1,3 triệu so với năm 2019 và 3,9 triệu so với năm 2014. 

Gia đình Việt đang chuyển mình mạnh mẽ về hình thái: quy mô nhỏ hơn, cấu trúc thay đổi, trong khi áp lực cuộc sống hiện đại ngày càng lớn. Câu hỏi đặt ra không còn là "gia đình có đầy đủ về vật chất hay không?" mà là "gia đình có còn thật sự là nơi để trở về, để được lắng nghe và chữa lành" hay không.

Bạo lực gia đình không còn là câu chuyện riêng

Bạo lực gia đình – dù âm thầm hay công khai – vẫn đang là một trong những nguyên nhân lớn nhất phá vỡ sự an toàn trong mỗi tổ ấm. Theo thống kê, hơn 58% phụ nữ Việt Nam từng chịu ít nhất một hình thức bạo lực gia đình.

Nghiêm trọng hơn, theo Tổ chức Hagar, có đến 90% nạn nhân không tìm kiếm sự giúp đỡ, bởi họ lo sợ định kiến, áp lực xã hội và thiếu niềm tin vào hệ thống hỗ trợ. Không chỉ phụ nữ, trẻ em trong gia đình có bạo lực cũng bị ảnh hưởng sâu sắc – dễ gặp sang chấn tâm lý, trầm cảm và rối loạn phát triển cảm xúc. Bạo lực, dù là thể chất, tinh thần hay lời nói, đều để lại những vết sẹo lâu dài, âm thầm hủy hoại kết nối giữa các thành viên trong gia đình.

Câu chuyện của chị Lò Thị Sọn – một người mẹ sống ở huyện miền núi huyện Tuần Giáo (tỉnh Điện Biên) – là minh chứng điển hình cho vòng lặp bạo lực ấy, nhưng cũng là minh chứng hy vọng cho sự thay đổi khi có cơ hội và sự dẫn dắt đúng đắn.

Chị Sọn, năm nay 33 tuổi, từng là một người mẹ nóng tính. Chị thừa nhận đã nhiều lần dùng bạo lực để dạy con vì tin rằng "thương cho roi cho vọt" là cách dạy con hiệu quả – điều mà chính chị cũng từng trải qua khi còn nhỏ.

"Hồi nhỏ, bố mẹ cũng dạy tôi bằng roi vọt như vậy, có khi còn bị đánh liên tục vì lúc thì quên không nấu cơm, lúc thì chậm chạp trong công việc", chị chia sẻ.

Trong suốt một thời gian dài, khi chồng đi làm ăn xa, một mình chị phải gồng gánh việc nhà và nuôi dạy con cái. Sự vất vả, áp lực cuộc sống khiến chị thường xuyên mất kiên nhẫn và dễ nổi nóng.

Con gái lớn của chị – bé Nhi, hiện 14 tuổi – đã trải qua tuổi thơ đầy căng thẳng và sợ hãi. Không chỉ bị mắng mỏ, em còn thường xuyên hứng chịu các hình phạt thể chất mỗi khi mắc lỗi. Sự sợ hãi lớn đến mức, mỗi lần biết mình làm sai, Nhi thường chạy sang nhà bà ngoại, chỉ dám về khi trời đã khuya – lúc em tin rằng mẹ đã nguôi giận.

"Cháu nhớ có lần năm học lớp bốn, tan học sớm nên cháu đi chơi với các bạn tới chiều muộn. Mẹ đã chờ và đi tìm mà không thấy. Khi cháu về nhà, mẹ tức giận đến mức tát cháu chảy cả máu miệng", Nhi kể lại.

Tiến sĩ tâm lý Lê Nguyên Phương cho biết, nghiên cứu chỉ ra trẻ em chứng kiến bạo lực gia đình dễ bị sang chấn tâm lý, tăng nguy cơ mắc các bệnh mãn tính, trầm cảm và các vấn đề xã hội. Khi đứa trẻ đó lớn lên có mối liên hệ giữa hiện tượng sang chấn tuổi thơ và hành vi bạo lực hiện tại.

Về tác động xã hội, các chuyên gia đều đồng tình, bạo lực gia đình không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất và tinh thần của nạn nhân, còn làm suy yếu tinh thần, gây mất niềm tin vào cuộc sống, ảnh hưởng đến sự phát triển của xã hội.

Hồi sinh từ lòng bao dung

Bước ngoặt đã đến khi chị Sọn được tiếp cận lớp học dành cho các bậc cha mẹ tại địa phương – nơi mà lần đầu tiên chị nghe đến khái niệm "nuôi dạy không bạo lực".

Đó là khóa tập huấn nằm trong mô hình Gia đình Hạnh phúc (Happy Family) do Tổ chức World Vision International tại Việt Nam kết hợp với chính quyền và các đối tác địa phương triển khai.

Ban đầu, chị tham gia với tâm thế dè dặt, nhưng càng học, chị càng nhận ra những điều tưởng chừng "bình thường" trong cách dạy con của mình – thực chất lại để lại tổn thương lâu dài cho con trẻ.

Tại khóa tập huấn, chị Lò Thị Sọn cùng với hàng trăm phụ nữ khác được tiếp cận với phương pháp "thời gian tạm lắng" – kỹ năng giúp cha mẹ nhận diện cảm xúc tiêu cực và tạm dừng phản ứng khi đang giận dữ.

Nếu ngày đó chị biết kiềm chế, nếu chị bước ra khỏi phòng vài phút để hít thở, có lẽ chị đã không làm con tổn thương như vậy, chị Sọn trải lòng.

Từ việc quát mắng, trừng phạt, chị dần học cách lắng nghe con gái, bắt đầu bằng những câu hỏi nhỏ, những buổi trò chuyện sau bữa cơm. Chị bắt đầu nhìn thấy ở Nhi không phải một đứa trẻ "cứng đầu", mà là một cô bé nhạy cảm và khao khát được mẹ hiểu.

Sự thay đổi ở người mẹ đã mở ra một cánh cửa mới cho con gái. Nhi dần bớt sợ mẹ, chủ động chia sẻ chuyện trường lớp, cảm xúc cá nhân. Điều kỳ diệu là khi người lớn thay đổi, trẻ em cũng tự nhiên mở lòng. Nhi dần bớt sợ mẹ, chủ động kể chuyện trường lớp, tham gia các hoạt động trong Câu lạc bộ Trẻ em của World Vision. Em còn tích cực vận động bạn bè trong trường nói "không" với bạo lực học đường và khuyến khích đối thoại thay vì xung đột.

Giờ đây, chị Sọn không chỉ là một người mẹ hiểu con, còn là một người truyền cảm hứng. Chị tình nguyện đứng lớp chia sẻ với các gia đình khác trong thôn, kể lại hành trình sai – sửa – và hồi phục của chính mình. Chị mong muốn các bậc phụ huynh không phải đợi đến khi nhìn thấy ánh mắt sợ hãi của con mới bắt đầu thay đổi.

Chị từng nghĩ con cần sợ thì mới nghe lời. Giờ chị biết, con cần được yêu thương thì mới đủ tin tưởng để lắng nghe mình, chị Sọn nói.

Mô hình Gia đình Hạnh Phúc của World Vision không chỉ là một khóa học kỹ năng nuôi dạy con. Ra mắt lần đầu vào năm 2015, chương trình đã được triển khai tại các vùng dự án của Tổ chức World Vision International tại Việt Nam và đồng hành cùng hơn 60.000 bậc phụ huynh trên cả nước.

Hành trình của chị Sọn và bé Nhi chỉ là một trong hàng ngàn câu chuyện chuyển hóa mô hình Gia đình Hạnh Phúc đã góp phần viết nên.

Không chỉ dừng lại ở việc truyền đạt kiến thức, mô hình này đã thực sự giúp các bậc phụ huynh hiểu lại vai trò của mình trong gia đình, nhận diện và thay đổi hành vi bạo lực, biết cách lắng nghe, kiềm chế cảm xúc và quan tâm đến cảm xúc của con cái. Trẻ em – trung tâm của mọi mái ấm – từ đó được lớn lên trong một môi trường an toàn, được yêu thương và khuyến khích phát triển toàn diện.

Giữa một xã hội đang thay đổi từng ngày, khi các hình thái gia đình ngày càng đa dạng và thách thức tâm lý ngày càng lớn, mô hình Gia đình Hạnh Phúc không chỉ là một giải pháp can thiệp, còn là hành trình đồng hành và chữa lành, giúp từng gia đình trở thành điểm tựa thật sự cho các thế hệ tương lai.

Trong hành trình sống cùng nhau, không có gia đình nào tránh khỏi mâu thuẫn, tổn thương hay những va chạm cảm xúc. Nhưng điều làm nên một tổ ấm thực sự không nằm ở sự hoàn hảo, mà nằm ở cách các thành viên đối diện với khuyết điểm của nhau – bằng tình thương, sự tha thứ và niềm tin rằng ai cũng có những "hạt giống thiện lành" đáng được nuôi dưỡng.

Khi biết dừng lại để lắng nghe, khi chọn nhìn vào điều tích cực thay vì lỗi lầm, chúng ta đang mở ra không gian để yêu thương – nơi tổn thương có thể được chữa lành và gia đình lại trở thành chốn bình yên đúng nghĩa.