Hoàng Duẩn - "Chạm" vào chiều sâu nhân văn của lịch sử

Với hơn 30 năm làm nghề, NSƯT - TS Hoàng Duẩn đã có nhiều vở diễn đặc sắc, trong đó không thể không kể đến Đức thượng công Tả quân Lê Văn Duyệt - Người mang chín án tử (HCV tại Liên hoan kịch nói TP.HCM 2024), một hiện tượng đặc biệt trong cộng đồng yêu kịch lịch sử. Cho đến nay, vở này đều nhanh chóng cháy vé mỗi khi có suất diễn và hiện nay nhiều trường đã ký hợp đồng cho học sinh đi xem trong Hè này.

Bên cạnh đó, từ đầu năm đến nay, anh còn đạo diễn hoặc cố vấn nghệ thuật hàng loạt chương trình nghệ thuật chính luận lớn. Làm kịch hoặc các chương trình nghệ thuật không hề dễ, làm mát tay như Hoàng Duẩn quả là đáng ghi nhận.

Báo Thể thao và Văn hoá (TTXVN) có cuộc trò chuyện với anh:

* Xin được bắt đầu với vở "Đức thượng công Tả quân Lê Văn Duyệt - Người mang chín án tử", được biết đây là lần thứ 4 anh thực hiện về nhân vật lịch sử này. Vậy làm sao để mỗi lần thể hiện lại hình tượng ngài Lê Văn Duyệt, anh lại có thể mang đến một góc nhìn mới mẻ và sâu sắc hơn?

- Đây là một tác phẩm đặc biệt đối với tôi, không chỉ vì nó mang đậm giá trị lịch sử, mà còn vì tôi đã thực hiện nó đến 4 lần với vai trò là diễn viên, đạo diễn, mỗi lần là một cách hoàn thiện và mở rộng hơn về mặt nội dung cũng như cách thể hiện.

Đây còn là quá trình tôi điều chỉnh sao cho vở kịch luôn phù hợp với những thay đổi của xã hội và thị hiếu của khán giả, đặc biệt là khán giả trẻ. Mỗi lần làm lại vở kịch, tôi lại nhận ra rằng có những chi tiết, những góc độ mà lần trước tôi chưa khai thác hết, hoặc có những điều mới mẻ từ sự phản ánh của khán giả mà tôi có thể áp dụng để làm cho tác phẩm ngày càng hoàn thiện hơn.

Tôi cố gắng đưa vào vở kịch những yếu tố gần gũi với đời sống hiện đại, từ cách thức dàn dựng, âm nhạc, đến cách diễn xuất. Các diễn viên được chọn đều có phong cách năng động, nhiệt huyết; kết hợp với việc sử dụng âm nhạc đương đại với âm nhạc truyền thống; thiết kế sân khấu và ánh sáng tạo ra một không gian sân khấu mới mẻ, đầy lôi cuốn vừa tả thực, vừa tả ý một cách nhuần nhuyễn; vũ đạo và hành động sân khấu vừa thực vừa gợi mở sự tò mò trong suy nghĩ của người xem bằng sự kết hợp giữa nghệ thuật kịch nói hiện đại, múa đương đại và những động tác từ sân khấu truyền thống mà cụ thể là hát bội.

* Được biết, các suất diễn đều cháy vé, đặc biệt là nhiều trường đã ký hợp đồng cho học sinh đi xem trong Hè này. Vậy anh đã làm thế nào để một câu chuyện lịch sử khô khan trở nên gần gũi, hấp dẫn với khán giả trẻ hôm nay?

- Với tôi, lịch sử không bao giờ khô khan, nếu ta kể nó bằng sự chân thực và trái tim. Khi làm về Tả quân Lê Văn Duyệt, tôi không chỉ dựng lại những sự kiện mà cố gắng đi sâu vào thân phận và cảm xúc con người. Ông không phải một nhân vật xa lạ, mà là một con người với những trăn trở, khát vọng giúp đỡ nhân dân, nhất là người khó khăn, người nghèo và cả những bi kịch rất đời thường khi chốn quan trường đầy gian manh, ganh ghét, đố kị.

Tôi mong muốn khán giả, nhất là các bạn trẻ, thấy rằng lịch sử không chỉ là những chiến công, mà còn là những lựa chọn khó khăn, những hy sinh thầm lặng và cả những cái chết oan uổng. Khi ta chạm được vào chiều sâu nhân văn ấy, lịch sử tự nhiên sẽ trở nên gần gũi và sống động trong lòng người xem.

Tôi mừng vì vở diễn đã tạo nên "hiện tượng phòng vé" trên sân khấu kịch nói với đề tài về lịch sử của sân khấu TP.HCM trong suốt năm qua và trong thời gian tới. Đối với tôi, đây không chỉ là hạnh phúc của người làm nghề, mà còn là một dấu hiệu cho thấy khán giả đang tìm kiếm và trân trọng những giá trị văn hóa, lịch sử mà vở kịch mang lại.

* Vừa qua, trong dịp kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, Thống nhất đất nước, chương trình "Bản trường ca hòa bình" đã nhận được sự quan tâm rất lớn của công chúng. Là tổng đạo diễn tại hai điểm cầu là Đắk Lắk và TP.HCM, cảm xúc của anh thế nào?

- Thực sự, cảm xúc của tôi rất khó diễn tả bằng lời. Bản trường ca hòa bình chính là tâm huyết, là sự cống hiến của tất cả những người tham gia, từ những người sáng tạo nội dung, thiết kế, trang thiết bị kỹ thuật cho đến những nghệ sĩ biểu diễn, những đóng góp của ê-kíp truyền hình quân đội (QPVN).

Tôi nghĩ sức mạnh lớn nhất của Bản trường ca hòa bình chính là lòng yêu nước âm thầm nhưng mãnh liệt của người Việt Nam được lan toả đúng thời điểm, đúng cảm xúc của người xem. Trong tim mỗi người Việt Nam, tình yêu đất nước chưa bao giờ ngơi nghỉ.

* Có vẻ như anh rất thích "chạm" vào những đề tài lớn?

- Tôi không có chủ đích chọn đề tài lớn để gây ấn tượng. May mắn là tôi được chọn để làm trong sự kiện lớn đó, thấy mình có bổn phận phải cất tiếng nói, cùng góp một chút công sức cho sự lan toả những giá trị lịch sử, trong những tháng ngày lịch sử của đất nước. Bản trường ca hòa bình không đơn thuần là một chương trình nghệ thuật, mà là một lời tri ân sâu sắc gửi đến những thế hệ đã ngã xuống vì hòa bình hôm nay.

Khi thực hiện chương trình này, tôi nghĩ nhiều đến thế hệ trẻ: Làm sao để các bạn cảm nhận được rằng tự do, bình yên, hạnh phúc mà chúng ta đang sống hôm nay không phải là điều tự nhiên mà có. Mỗi nụ cười, mỗi ước mơ của chúng ta đều được vun đắp từ hy sinh, máu và nước mắt của biết bao con người đã đi qua chiến tranh.

Nhưng Bản trường ca hòa bình không dừng lại ở việc ca ngợi chiến thắng, mà còn là lời nhắc nhở về giá trị thiêng liêng của hòa bình - một giá trị mà chúng ta phải gìn giữ mỗi ngày bằng trách nhiệm, lòng biết ơn và khát vọng sống tử tế hơn. Đó mới là điều tôi mong chương trình có thể chạm được đến trong trái tim người xem, nhất là khán giả trẻ.

* Vậy anh có bao giờ cảm thấy áp lực khi liên tiếp thực hiện những dự án mang tầm vóc lớn như vậy không?

- Có, rất lớn là đằng khác. Nhất là khi mình lựa chọn đi vào những đề tài lớn, đặc biệt là sự kiện lịch sử, nhân vật lịch sử. Nhưng tôi không coi đó là gánh nặng, với tôi đó là một phần tự nhiên của hành trình làm nghề - nó khiến mình phải nghiêm túc hơn, tỉnh táo hơn và thành thật hơn với từng tác phẩm.

Thông qua mỗi tác phẩm hoặc công trình mới, tôi quan niệm mình được đi học lần nữa.

Đạo diễn Hoàng Duẩn

* Nếu như vở về Lê Văn Duyệt của anh như là lời tri ân những con người đã làm nên lịch sử, thì "Bản trường ca hòa bình" là lời nhắc nhớ về giá trị vô giá của hòa bình hôm nay. Vậy với anh, sứ mệnh lớn nhất của người nghệ sĩ khi thực hiện những đề tài ấy là gì?

- Nghệ sĩ chúng tôi không thay đổi được thế giới, nhưng chúng tôi có thể giúp khán giả nhìn nhận và cảm nhận thế giới qua một lăng kính khác, sâu sắc và nhân văn hơn. Khi xong một vở diễn hoặc một chương trình, tôi hy vọng khán giả không chỉ mang theo những hình ảnh trong tác phẩm đó, mà còn là những suy nghĩ về đất nước, về hòa bình và về tình yêu thương đối với những giá trị thiêng liêng của cuộc sống, để biết trân quý những giá trị mình đang có.

* Những tác phẩm hoặc những đề tài tiếp theo của anh là gì?

- Nghệ thuật là một hành trình dài, nên mỗi tác phẩm đều là một cơ hội để khám phá những khía cạnh chưa từng được khai thác. Trong tương lai, tôi hy vọng có thể tiếp tục tìm ra những đề tài mới, những câu chuyện chưa được kể, để khán giả có thể nhìn nhận lịch sử, văn hóa, và con người Việt Nam dưới những góc nhìn mới mẻ và phong phú hơn.

Hòa bình, tự do và những giá trị của dân tộc luôn là những nguồn cảm hứng bất tận đối với tôi.

* Trân trọng cảm ơn anh!