Hành trình đi tìm danh tính 512 nhà báo liệt sỹ

Trong suốt hơn 15 năm, nhà báo Trần Văn Hiền, nguyên Phó Tổng Biên tập Báo Nghệ An, nguyên Phó Chủ tịch Hội Nhà báo Nghệ An đã cất công đến nhiều địa phương để đi tìm và tạc lại những dấu chân của 512 nhà báo liệt sỹ trên khắp mọi miền đất nước, trong đó có hơn 260 nhà báo liệt sỹ của TTXVN.

Ông Hiền cùng các cơ quan chức năng, chính quyền địa phương đã đưa các nhà báo liệt sỹ về thờ tại chùa Âu Lạc (phường Hưng Lộc, thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An).

Nỗi day dứt với những đồng nghiệp đã ngã xuống

Trong những ngày kỷ niệm 100 năm cách mạng báo chí Việt Nam, chúng tôi về thăm nhà báo Trần Văn Hiền, trong ngôi nhà mái bằng cũ ở phường Hưng Lộc, thành phố Vinh. Tại đây, những cuốn sổ tay chi chít ghi chép, tập ảnh lưu trữ, các bản thảo viết dở vẫn phủ kín bàn làm việc thể hiện chan chứa tình yêu đong đầy với nghề báo và với đồng đội đã hy sinh trên khắp mọi miền đất nước.

Với dáng người cao, gầy, nhưng vẫn còn nhanh nhẹn và minh mẫn của người cựu chiến binh từng một thời "xông pha mưa bom bão đạn" khắp chiến trường các tỉnh thuộc quân khu 4 và sau đó là phóng viên chiến trường (từ năm 1967).

Ông Hiền nhớ lại, từ hơn 15 năm trước, trong một lần làm việc tại Hà Nội, ông được mời tham dự một cuộc tọa đàm về vai trò của báo chí cách mạng trong kháng chiến. Cuối buổi, câu hỏi "Có bao nhiêu nhà báo đã hy sinh cho nền độc lập này?" của một đồng nghiệp đã khiến ông trăn trở đến lặng người.

Cũng là người trực tiếp cầm bút, cầm súng nên điều khiến nhà báo Trần Văn Hiền day dứt nhất đó là các đồng nghiệp làm báo đã nằm xuống, trong đó có nhiều liệt sĩ nhà báo không còn người thân thờ tự hoặc không tìm thấy phần mộ. Họ là lớp lớp những chiến sĩ - nhà báo tuổi còn rất trẻ, không ngại gian khổ hy sinh vào mặt trận và để có được những dòng tin tức mới nhất, ghi lại các khoảnh khắc lịch sử, phản ánh kịp thời, chân thực về cuộc chiến.

Từ khoảnh khắc ấy, một hành trình âm thầm, nhẫn nại và đầy cảm xúc bắt đầu – hành trình đi tìm danh tính, dấu vết, ký ức của những nhà báo đã ngã xuống vì đất nước mà điều đầu tiên là gửi văn bản của Hội nhà báo tỉnh Nghệ An đến Hội nhà báo 26 tỉnh thành phía Nam và các cơ quan liên quan như Quân khu 7, TTXVN...

Hành trình không ngơi nghỉ

Bắt đầu từ những tư liệu ít ỏi tại Hội Nhà báo Việt Nam, Cục Chính trị (Tổng cục Chính trị Quân đội Nhân dân Việt Nam), TTXVN, rồi đến các tòa soạn cũ, phòng lưu trữ, nghĩa trang liệt sỹ và cả những căn nhà nhỏ nơi mẹ già, người vợ hay con cháu của các liệt sỹ sinh sống… nhà báo Trần Văn Hiền đã rong ruổi qua nhiều tỉnh thành, vào lại các chiến trường xưa để gặp gỡ, ghi chép, sưu tầm, chụp ảnh từng bia mộ, từng tấm bằng Tổ quốc ghi công, từng bức ảnh úa màu thời gian để xác định danh tính, tên tuổi của các liệt sĩ nhà báo...

Đặc biệt năm 1995, từ thông tin của Hội nhà báo tỉnh Quảng Nam về 6 nhà báo liệt sỹ của TTXVN đã hy sinh tại 1 hang của núi Hòn Tàu (vùng giáp ranh giữa tỉnh Quảng Nam và tỉnh Quảng Đà lúc bấy giờ), ông Hiền đã về tận hang Hòn Tàu để xác minh thông tin, danh tính các liệt sỹ. Tại đây ông Hiền đã xác minh được vào năm 1967, nhà báo, phân xã trưởng tỉnh Quảng Đà Trần Ngọc Anh và 5 phóng viên khác đang truyền tin thắng trận của mặt trận Quảng Đà về TTXVN thì bị trúng bom, khiến 6 nhà báo và 9 chiến sỹ khác hy sinh.

Năm 1997, ông tiếp tục ra Hải Phòng để xác minh danh tính và tìm phần mộ của người bạn thân, người đồng đội, đồng nghiệp - nhà báo Vũ Hiến (báo Hải quân Nhân dân) cùng với sự hỗ trợ, giúp đỡ của gia đình nhà báo liệt sỹ Vũ Hiến và Trung tướng Nguyễn Văn Tình - Chuẩn đô đốc Hải quân, người trực tiếp chỉ huy trận đánh có nhà báo Vũ Hiến tham gia và hi sinh. Qua xác minh, ông Hiền đã xác định được vào ngày 3/1/1979, Hải quân vùng 5 nổ súng tấn công quân Polpot tại cảng Kép, cảng Cô Công, lúc đó nhà báo Vũ Hiến ngồi trên tháp pháo xe tăng bám theo Trung đoàn 812, Sư đoàn 8. Giao tranh diễn ra ác liệt, chính nơi này, trong lúc đang tác nghiệp, nhà báo Vũ Hiến đã hi sinh khi trên tay vẫn còn nắm chặt máy ảnh.

Năm 2000, nhà báo Trần Văn Hiền vào Thành phố Hồ Chí Minh và thông qua nhiều mối quan hệ như nhà báo Vũ Tuất Việt, Phó Ban Tuyên huấn mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam, Trung tướng Đồng Văn Cống, Tư lệnh Quân khu 7 để xác minh danh tính nhà báo liệt sỹ Nguyễn Khắc Thắng (TTXVN) hy sinh tại tỉnh Tây Ninh năm 1970...

Từ những chuyến đi đó, ông đã thu thập được thông tin, danh tính của 512 hồ sơ liệt sỹ nhà báo, kèm theo đó là những bài viết, chuyên đề, phóng sự được đăng tải trên nhiều tờ báo lớn.

Cũng từ hành trình ấy, hàng loạt tác phẩm của ông đã ra đời như: Loạt bài "Những người viết giữa chiến hào", "Người làm báo hy sinh trong kháng chiến chống Mỹ", cuốn sách "Nhà báo – chiến sỹ"... được giới chuyên môn đánh giá cao, vừa mang tính tư liệu lịch sử vừa đậm chất nhân văn. Đặc biệt, bài thơ "Xin đừng gọi anh là liệt sỹ vô danh" của nhà báo Trần Văn Hiền đã làm lay động hàng triệu trái tim độc giả, nhất là các thân nhân liệt sĩ và cựu chiến binh cả nước. Bài thơ cũng góp phần để các cơ quan chức năng thay đổi tên bia mộ liệt sỹ vô danh bằng tên mới "Liệt sĩ chưa biết tên".

Mỗi cái tên là một cuộc đời, một câu chuyện

Đến nay, ở cái tuổi thất thập cổ lai hi, nhưng nhà báo Trần Văn Hiền vẫn nặng lòng với đồng đội, đồng nghiệp đã ngã xuống vì nền độc lập của đất nước. Ông Hiền cho biết: "Bây giờ tôi chỉ mong có sức khỏe để tiếp tục hành trình đi tìm, xác minh các đồng đội, nhà báo liệt sỹ để mỗi cái tên là một cuộc đời, một câu chuyện. Phải làm sao để người sau không chỉ nhớ đến họ như một con số thống kê, mà là những con người bằng xương thịt, cầm bút, và ngã xuống như những người lính thực thụ. Đồng thời tôi cũng mong muốn Đảng, Nhà nước tiếp tục quan tâm, tìm kiếm, cất bốc các hài cốt liệt sỹ, trong đó có các nhà báo liệt sỹ, bởi còn rất nhiều trường hợp còn chưa tìm được phần mộ".

Ông Trần Minh Ngọc, Giám đốc Đài Phát thanh truyền hình, Chủ tịch Hội nhà báo Nghệ An cho biết: Nhà báo Trần Văn Hiền đã dành cả tâm huyết của mình để nghiên cứu, sưu tầm, bổ sung, ghi danh các nhà báo đã hi sinh vì sự nghiệp giải phóng dân tộc. Những nhà báo thế hệ sau rất trân trọng, biết ơn những đóng góp của ông. "Thời gian tới, chúng tôi cũng mong muốn tỉnh Nghệ An, Hội nhà báo Việt Nam xây dựng, tôn tạo khu vực thờ tự 512 nhà báo liệt sỹ để nơi đây trở thành một Địa chỉ đỏ, giúp giáo dục các thế hệ nhà báo trẻ về đạo đức, bản lĩnh và niềm đam mê nghề nghiệp, không quản khó khăn, nguy hiểm, dám dấn thân vào những điểm nóng để có được những dòng tin nhanh nhất, chân thực nhất. Qua đó, tiếp nối truyền thống báo chí cách mạng vẻ vang của cha ông đi trước", ông Trần Minh Ngọc chia sẻ.

Với những đóng góp bền bỉ, nhà báo Trần Văn Hiền được Hội Nhà báo Việt Nam trao tặng Bằng khen, nhiều lần được vinh danh trong các giải báo chí toàn quốc viết về đề tài truyền thống, lịch sử. Nhưng với ông, phần thưởng lớn nhất là làm được điều gì đó để những người đã hy sinh không bị lãng quên, để nghề báo không chỉ là công cụ mà còn là sứ mệnh.