Chưa bao giờ mà báo chí thể thao ở Việt Nam lại đứng trước một hoàn cảnh khó khăn như lúc này: Những nỗ lực chỉ để làm sao làm chậm sự rời đi của độc giả chứ không thể "chống lại" sự xâm  chiếm người đọc từ mạng xã hội.

Đó không hẳn là lời than vãn, mà là thực tế khắc nghiệt mà làng báo thể thao đang đối mặt lúc này.

Mạng xã hội "thổi bay" lợi thế tốc độ của báo chí thể thao

Người hâm mộ thể thao, đặc biệt là thế hệ trẻ, có xu hướng tiếp nhận thông tin qua các nền tảng di động (OTT). Theo báo cáo của Adtima Audience Insight, 91% người Việt xem bóng đá trực tiếp qua Internet. Còn thống kê từ We Are Social  năm 2024, 72% người dùng Việt Nam tìm kiếm tin tức thể thao trên mạng xã hội, trong khi chỉ 35% đọc báo điện tử.

  Các nền tảng như Facebook, YouTube, hay TikTok chiếm ưu thế nhờ tốc độ lan truyền chóng mặt với Clip bàn thắng, highlight trận đấu được đăng tải chỉ vài giây sau khi sự kiện kết thúc. Bên cạnh đó là tính tương tác cao khi người dùng có thể bình luận, tranh luận trực tiếp dưới bài đăng và điều này đến từ cách truyền tải nội dung đa dạng: Từ video ngắn đến livestream phân tích trực tiếp.

 Hành vi của "người tiêu dùng" quyết định đến việc tiếp nhận thông tin của họ. Mọi thứ đã thay đổi và đặc biệt ở thể thao Việt Nam, điều đó rất rõ nét. Dễ nhận thấy nhất là sự sụt giảm khán giả ở sân bóng, nhà thi đấu. Môn thể thao phổ biến nhất Việt Nam là bóng đá suốt 5 năm qua, lượng khán giả trung bình đến xem V-League liên tục sụt giảm.

Từ chỗ trung bình 8-10.000 người giai đoạn 2018-2019 thì trong 3 mùa giải gần đây, con số chử đạt trên dưới 5.000 người/trận. Thật khó tưởng tượng những trận đấu V-League chỉ có 1.000 người đến sân xem đội nhà thi đấu, nhưng nó đã xảy ra ở nhiều trận mùa giải năm nay.

Bóng đá sụt giảm, các môn khác gần như không có khán giả, đó là thực tế của thể thao Việt Nam. Điều này tác động trực tiếp đến báo chí thể thao. Khi người hâm mộ không đến sân, cũng là lúc họ thay đổi cách tiếp cận thông tin, tức là chỉ quan tâm đến kết quả hơn là những diễn biến.

Việc không trải qua một thời gian dài để xem trực tiếp tại sân cũng làm giảm cảm xúc của người hâm mộ, và điều đó khiến cho số người muốn đọc một bài bình luận chuyên sâu, một phỏng vấn được chuẩn bị kỹ lượng, sẽ ít đi. Không thể theo kịp tốc độ của mạng xã hội, thì ngay chính các lợi thế của báo chí thể thao cũng đang mất dần độc giả.

 Trước đây, những cây bút thể thao kỳ cựu từng truyền nhau "khẩu quyết": Trận đấu có dở đến mấy thì cũng phải "chẻ" ra 3-4 đề tài, cho nhiều mục khác nhau. Trận đấu nào hay, con số này có thể tăng lên 7-8. Đó là cái thời mà người hâm mộ có nhu cầu đến sân, hoặc xem trọn vẹn những diễn biến của trận đấu qua truyền hình. 

Có dở hoặc hấp dẫn, thì với cảm xúc của mình, khán giả sẽ tìm đọc những gì liên quan đến trận đấu. Tuy nhiên, khi cảm xúc dành cho một trận đấu không còn nhiều, thì nhu cầu thông tin cũng trở nên tối thiểu: Viết kết quả, hoặc xem hinghlight …

Cuộc chiến không cân sức về doanh thu

 Sự chuyển dịch của quảng cáo trực tuyến từ báo chí sang mạng xã hội đã tạo áp lực tài chính lớn cho các cơ quan báo chí thể thao. Một phần lớn doanh thu quảng cáo trước đây thuộc về báo chí giờ đây đã rơi vào tay các nền tảng kỹ thuật số toàn cầu.

 Sự sụt giảm này không chỉ diễn ra ở Việt Nam. Trên tờ báo hàng đầu nước Anh, The Guardian, nơi có những bài bình luận chuyên sâu về thể thao, mỗi lần độc giải click vào xem thì sẽ được đọc một thông báo với lời lẽ hết sức … thống thiết, kiểu như "hãy giúp đỡ để chúng tôi …có sức tiếp tục cống hiến". Có nghĩa là The Guardian không mời người đọc trả tiền để xem họ viết, không còn kỳ vọng vào doanh thu quảng cáo, mà đã chuyển sang chế độ "cùng chia sẻ khó khăn".

 Câu chuyện đó nói lên tất cả. Với truyền thông phương Tây, việc tìm nguồn doanh thu từ hoạt động đưa tin thông thường đang là một cuộc chiến không cân sức. Với báo chí thể thao Việt Nam, đó thực sự là một ngọn núi khi mà thể thao Việt Nam chưa ở tầm mức chuyên nghiệp.

  Với thể thao thế giới, những giải đấu, sự kiện nhà nghề là một phần của nền Công nghiệp thể thao, tạo doanh thu hàng trăm tỷ USD từ bản quyền và quảng cáo, tài trợ. Trong nền công nghiệp có thể đóng góp đến 2-3% vào GDP quốc gia ấy, báo chí thể thao cũng là một phần được hưởng lợi thông qua các nội dung có bản quyền và những chia sẻ từ hoạt động tiếp thị của các thương hiệu, giải đấu. Ở các nước châu Âu đã có quy định buộc mạng xã hội trả phí bản quyền cho nội dung báo chí, giúp bảo vệ doanh thu của ngành.

  Tại Việt Nam, cho đến nay "Kinh tế thể thao" vẫn chỉ là một khái niệm. Vấn đề bản quyền vẫn là một thách thức lớn khi nhiều nội dung báo chí bị sử dụng trái phép trên mạng xã hội. Những vấn đề đó đã đưa nguồn thu của các cơ quan truyền thông lùi dần về con số 0.

Chời đợi một cuộc chuyển mình

  Việt Nam đang bắt đầu chú trọng đến kinh tế thể thao, với Chiến lược phát triển TDTT đến năm 2030, tầm nhìn 2045, trong đó nhấn mạnh đến việc khai thác các nguồn lực xã hội, đó được xem là một cơ hội đối với báo chí thể thao. 

 Trên thực tế, những người làm báo thể thao cũng không để bị lấn át bởi mạng xã hội.  Báo chí thể thao Việt Nam đang nỗ lực chuyển đổi số, như báo Thể thao và Văn hóa tăng 240% lượt truy cập web năm 2018 nhờ phát triển nội dung số và tương tác qua mạng xã hội. Các cơ quan báo chí cũng đầu tư vào livestream, minigames, và video để thu hút độc giả.

 Từng cá nhân của các phóng viên thể thao cũng đang tận dụng mạng xã hội để tạo dấu ấn, "kéo" độc giả yêu thích thể thao về dòng thông tin chuyên sâu. Gần đây, là các chương trình tòa soạn hợp nhất  để tăng độ đa dạng về thông tin cho các bản tin, bài bình luận về thể thao thông qua công nghệ AI.

  Nhưng là một hoạt động đặc thù, thì sự tồn tại và hi vọng hồi sinh của báo chí thể thao trông đợi nhiều vào sự thay đổi của nền thể thao quốc gia nói chung. So với thế giới, Việt Nam có tiềm năng lớn nhờ dân số trẻ và niềm đam mê thể thao, nhưng cần cải thiện về công nghệ, bản quyền, và mô hình kinh doanh. Những thay đổi gần đây, như chiến lược chuyển đổi số và hợp tác với mạng xã hội, là tín hiệu tích cực.

 Khi nền thể thao tạo ra được những sản phẩm có tính chuyên biệt, có thể tạo được dòng doanh thu riêng, thì đó cũng là thời điểm để những người làm báo thể thao có thể tự hào với các sản phẩm độc quyền, chất lượng và tin cậy đến từ niềm đam mê và sự thủ  chung đối với thể thao Việt Nam.

Phóng viên thể thao làm những gì?

Một phóng viên thể thao có trách nhiệm vừa giải trí vừa thông báo cho mọi người về những gì đang xảy ra trong thế giới thể thao. Nhìn chung, các hoạt động công việc chung của một phóng viên thể thao bao gồm:

Tham dự các trận đấu và sự kiện thể thao để có thể viết chính xác và hiệu quả về các sự kiện của môn thể thao.

Viết những câu chuyện sâu sắc, nhiều thông tin và nguyên bản về các khía cạnh khác nhau của thể thao, từ sự quan tâm của con người cho đến kết quả ngày thi đấu.

Nghiên cứu, kết nối và phát triển quan hệ trong thế giới thể thao có thể cung cấp thông tin chính xác và cập nhật về các khía cạnh khác nhau của môn thể thao này.

Gặp gỡ các nhà xuất bản, biên tập viên và nhóm viết để phát triển và có được các chỉ định hoặc ý tưởng cho các câu chuyện có thể.

Giữ liên lạc thường xuyên với các vận động viên, chủ sở hữu, huấn luyện viên và người quản lý và sử dụng các tiêu chuẩn đạo đức cao để tránh bị gây sức ép đến văn bản.

Trên tất cả, để trở thành một phóng viên thể thao, chúng ta cần biết ít nhất một môn thể thao và có niềm đam mê với việc viết lách.