ABBA: Gìn giữ giai điệu Thụy Điển trong thời đại số

Từ chiến thắng lịch sử tại Eurovision 1974 với Waterloo đến dự án ABBA Voyage và âm nhạc mới sử dụng AI, ABBA không chỉ là biểu tượng âm nhạc Thụy Điển mà còn là cầu nối văn hóa toàn cầu.

Nhân dịp Thủ tướng Phạm Minh Chính và Phu nhân dự Hội nghị Đại dương Liên hợp quốc tại Pháp và thăm chính thức Estonia, Thụy Điển từ ngày 5 đến 14/6/2025, báo Thể thao và Văn hóa/TTXVN điểm lại những biểu tượng văn hóa rực rỡ của Thụy Điển, trong đó có nền âm nhạc. Câu chuyện về hành trình của ABBA – từ sân khấu Brighton đến thời đại số – tiếp tục truyền cảm hứng về sự sáng tạo và đổi mới.

Khoảnh khắc định mệnh tại Eurovision 1974

Ngày 6/4/1974, tại Nhà hát Dome ở Brighton (Anh), bốn nghệ sĩ trẻ từ Thụy Điển bước lên sân khấu Eurovision với bài hát Waterloo. Trong những bộ trang phục lấp lánh, với giai điệu pop sôi động và tiết tấu cuốn hút, ABBA – gồm Björn Ulvaeus, Benny Andersson, Agnetha Fältskog và Anni-Frid Lyngstad – đã làm nên lịch sử. Chiến thắng của họ không chỉ là lần đầu tiên Thụy Điển vô địch Eurovision mà còn là bước ngoặt đưa âm nhạc Thụy Điển vươn tầm thế giới, mở ra một kỷ nguyên mới cho nhóm và đất nước Bắc Âu nhỏ bé này.

Hơn 50 năm sau, khi Thủ tướng Việt Nam Phạm Minh Chính và Phu nhân chuẩn bị thăm chính thức Thụy Điển trong chuyến công du từ ngày 5 đến 14/6, nhân dịp Hội nghị Đại dương Liên hợp quốc tại Pháp, ABBA vẫn là biểu tượng văn hóa rực rỡ của quốc gia này. Tại SXSW London cho biết Björn Ulvaeus đang làm việc với âm nhạc mới, sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) như một công cụ sáng tạo. Từ sân khấu Eurovision đến những dự án kỹ thuật số tiên phong như ABBA Voyage, ABBA không chỉ bảo tồn di sản âm nhạc Thụy Điển mà còn cách mạng hóa cách thế giới trải nghiệm âm nhạc trong thời đại số.

Từ Eurovision đến biểu tượng toàn cầu

Năm 1974, Eurovision là sân chơi danh giá nơi các quốc gia châu Âu giới thiệu bản sắc văn hóa qua âm nhạc. Với Thụy Điển, một quốc gia khi đó chưa được biết đến nhiều trong làng nhạc quốc tế, ABBA là niềm hy vọng lớn. Waterloo, được sáng tác bởi Björn Ulvaeus và Benny Andersson với phần lời của người quản lý Stig Anderson, là một ca khúc pop đầy năng lượng, lấy cảm hứng từ câu chuyện tình yêu được ví như thất bại của Napoleon tại trận Waterloo năm 1815. Giai điệu dễ nhớ, hòa âm bắt tai và phần trình diễn đầy cá tính đã khiến bài hát trở thành điểm sáng của cuộc thi.

Tại sân khấu Brighton, ABBA xuất hiện với phong cách không thể nhầm lẫn: trang phục lấp lánh, những bước nhảy tự nhiên và sự tự tin hiếm thấy. Chỉ huy dàn nhạc Sven-Olof Walldoff thậm chí còn mặc trang phục Napoleon để tạo hiệu ứng hài hước, khiến màn trình diễn trở nên đáng nhớ. Kết quả, ABBA giành chiến thắng với 24 điểm, vượt qua các đối thủ như Olivia Newton-John (đại diện của Anh) và Gigliola Cinquetti (Italy). Waterloo không chỉ đứng đầu các bảng xếp hạng ở hơn 10 quốc gia mà còn là bài hát quốc tế đầu tiên được thu âm bằng tiếng Thụy Điển, khẳng định bản sắc quê nhà.

Chiến thắng này là bệ phóng đưa ABBA ra toàn cầu. Từ một nhóm nhạc ít được biết đến, họ nhanh chóng trở thành hiện tượng với hàng loạt bản hit như Dancing Queen, Mamma Mia và Super Trouper. Trong thập niên 1970, ABBA bán được hàng trăm triệu đĩa, trở thành nhóm nhạc pop thành công nhất thời bấy giờ. Họ không chỉ định hình thể loại pop mà còn đặt nền móng cho sự phát triển của ngành công nghiệp âm nhạc Thụy Điển, mở đường cho các nghệ sĩ như Roxette, Ace of Base, Avicii và nhà sản xuất Max Martin.

Di sản văn hóa Thụy Điển

ABBA không chỉ là một nhóm nhạc mà còn là biểu tượng văn hóa của Thụy Điển. Trước năm 1974, âm nhạc Thụy Điển chủ yếu được biết đến qua các thể loại dân gian hoặc cổ điển. Chiến thắng của ABBA tại Eurovision đã thay đổi nhận thức toàn cầu về đất nước này, biến Thụy Điển thành một "cường quốc" âm nhạc. Tính đến năm 2025, Thụy Điển đã giành 7 chức vô địch Eurovision, ngang hàng với Ireland, một phần lớn nhờ vào nền tảng mà ABBA đã xây dựng.

Tuy nhiên, con đường của ABBA tại quê nhà không phải lúc nào cũng suôn sẻ. Trong thập niên 1970, Thụy Điển bị chia rẽ bởi phong trào Progg – một phong trào âm nhạc thiên tả, phản đối tính thương mại hóa và ủng hộ âm nhạc mang tính chính trị hoặc dân gian. ABBA, với phong cách pop lấp lánh và định hướng quốc tế, bị coi là "thiếu bản sắc Thụy Điển" và chịu nhiều chỉ trích từ giới truyền thông và người hâm mộ Progg. Một số nhà phê bình gọi âm nhạc của họ là "nhạc pop rỗng tuếch". Nhưng ABBA không nao núng. Họ khéo léo kết hợp những yếu tố dân gian Thụy Điển vào giai điệu pop, như trong Fernando hay The Winner Takes It All, tạo nên một âm thanh vừa toàn cầu vừa mang dấu ấn quê hương.

Sự công nhận tại Thụy Điển đến muộn nhưng xứng đáng. Vào tháng 5/2024, cả bốn thành viên ABBA được trao Huân chương Vasa Hoàng gia bởi Vua Carl XVI Gustaf, một trong những danh hiệu cao quý nhất của Thụy Điển. Đây là lần đầu tiên huân chương này được trao cho công dân Thụy Điển kể từ năm 1975, đánh dấu sự thừa nhận chính thức về đóng góp của ABBA cho văn hóa và danh tiếng quốc gia.

ABBA trong thời đại số: Từ sân khấu đến công nghệ

Sau khi tan rã vào năm 1982, ABBA dường như đã khép lại một chương rực rỡ trong lịch sử âm nhạc. Tuy nhiên, năm 2021, họ khiến cả thế giới bất ngờ với album Voyage – album phòng thu đầu tiên sau 40 năm – và dự án ABBA Voyage, một buổi hòa nhạc sử dụng công nghệ avatar tại một nhà hát chuyên dụng ở London. Dự án này là minh chứng cho tinh thần tiên phong của ABBA, không chỉ trong âm nhạc mà còn trong việc ứng dụng công nghệ để tái định nghĩa cách khán giả trải nghiệm âm nhạc.

ABBA sử dụng công nghệ ghi hình chuyển động, trình diễn các bản hit kinh điển

ABBA Voyage không phải là một buổi hòa nhạc truyền thống. Thay vào đó, các "ABBA-tar" – hình ảnh kỹ thuật số của bốn thành viên ở độ tuổi thanh xuân – được tạo ra bằng công nghệ ghi hình chuyển động, trình diễn các bản hit kinh điển như Dancing Queen, Thank You for the Music và các ca khúc mới từ album Voyage. Được hỗ trợ bởi đội ngũ kỹ thuật từ Industrial Light & Magic (công ty từng thực hiện hiệu ứng cho Star Wars), ABBA Voyage mang đến trải nghiệm sống động, nơi khán giả có cảm giác như đang xem ABBA biểu diễn trực tiếp từ những năm 1970. Dự án này không chỉ là một thành tựu âm nhạc mà còn là một bước tiến trong công nghệ giải trí, đưa ABBA trở thành tiên phong trong thời đại số.

Björn Ulvaeus và Benny Andersson, bộ đôi sáng tác của ABBA, đóng vai trò trung tâm trong dự án này. Họ không chỉ giám sát phần âm nhạc mà còn tham gia vào quá trình phát triển công nghệ, đảm bảo rằng các "ABBA-tar" truyền tải được cảm xúc và năng lượng của nhóm. ABBA Voyage đã thu hút hàng triệu khán giả từ khắp nơi trên thế giới, chứng minh rằng âm nhạc của ABBA vẫn có sức hút vượt thời gian, đồng thời khẳng định vị thế của Thụy Điển như một quốc gia dẫn đầu về sáng tạo và công nghệ.

Âm nhạc mới với trí tuệ nhân tạo

Björn Ulvaeus đang làm việc với một dự án nhạc kịch mới, sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) như một công cụ hỗ trợ sáng tác. Trong một hội thảo tại sự kiện, Björn chia sẻ: "AI là một công cụ tuyệt vời. Nó không thể viết cả một bài hát – nó rất tệ trong việc này, và cảm ơn Chúa vì điều đó! Nhưng nó có thể gợi ý những ý tưởng, giúp bạn đi theo những hướng sáng tạo khác nhau". Ông tiết lộ rằng dự án nhạc kịch đã hoàn thành khoảng ba phần tư, với AI đóng vai trò như "một người đồng sáng tác trong phòng", hỗ trợ ông khi gặp bế tắc trong việc viết lời hoặc phát triển giai điệu.

Quan điểm của Björn về AI gây tranh cãi trong ngành âm nhạc. Trong khi nhiều nghệ sĩ như Billie Eilish, Paul McCartney và Ed Sheeran lên án việc sử dụng AI vì lo ngại nó xâm phạm bản quyền và làm suy giảm giá trị sáng tạo của con người, Björn lại nhìn nhận AI như một công cụ bổ trợ. Ông hài hước so sánh AI với Benny Andersson: "AI nhanh hơn và làm chính xác những gì bạn yêu cầu, không như Benny!". Tuy nhiên, ông nhấn mạnh rằng AI chỉ là một công cụ hỗ trợ, không thể thay thế cảm xúc và trực giác của con người trong sáng tác.

Dự án nhạc kịch mới của Björn Ulvaeus là minh chứng cho tinh thần không ngừng đổi mới của ABBA. Từ việc sáng tác Waterloo trên một cây đàn piano đơn sơ đến sử dụng công nghệ AI để khám phá những ý tưởng mới, Björn và ABBA tiếp tục đẩy lùi ranh giới của sáng tạo âm nhạc. Điều này không chỉ củng cố di sản của họ mà còn cho thấy cách họ thích nghi với thời đại số, nơi công nghệ và nghệ thuật giao thoa.

Di sản bất tử của ABBA

Từ sân khấu Eurovision 1974 đến những sân khấu kỹ thuật số của ABBA Voyage, hành trình của ABBA là minh chứng cho sức mạnh của âm nhạc trong việc kết nối con người và vượt qua mọi ranh giới thời gian. Họ không chỉ đưa âm nhạc Thụy Điển ra toàn cầu mà còn định hình lại cách chúng ta trải nghiệm âm nhạc trong thời đại số. Với những giai điệu bất hủ, tinh thần sáng tạo không ngừng và sự cam kết với di sản quê nhà, ABBA đã và đang viết nên một câu chuyện không có hồi kết.

Khi Björn Ulvaeus tiếp tục sáng tác âm nhạc mới với sự hỗ trợ của AI, thế giới lại một lần nữa chờ đợi để được đắm mình trong những giai điệu Thụy Điển đầy mê hoặc. Liệu những sáng tác mới này có tạo nên một Waterloo mới? Chỉ thời gian mới có thể trả lời, nhưng một điều chắc chắn: ABBA vẫn sẽ là biểu tượng vĩnh cửu của âm nhạc và văn hóa Thụy Điển, không chỉ trong quá khứ mà cả trong tương lai số hóa.