Mùa giải thứ 6 năm 2025 được khởi động từ 14/3/2025, đã xem xét, thẩm định 97 tác phẩm thiếu nhi tiêu biểu được sáng tác, hoàn thiện trong khoảng thời gian năm 2024 - 2025 (cụ thể, từ 1/1/2024 - 20/4/2025). Các tác phẩm này đến từ 2 nguồn: Một là từ các tác giả trực tiếp gửi dự thi; Hai là từ sự đề cử của các nhà xuất bản và lực lượng cộng tác viên thân thiết của báo Thể thao và Văn hóa - những nhà văn, nhà thơ, nghệ sĩ, những người yêu mến nghệ thuật thiếu nhi và luôn theo dõi sát sao những sáng tác mới nhất.

Từ những tác phẩm này, qua 2 vòng chấm, bộ phận thường trực của Hội đồng giám khảo đã chọn ra Top 10 tác phẩm, chùm tác phẩm xuất sắc nhất vào chung khảo.

Như vậy, vòng chung khảo của Giải thưởng Dế Mèn lần 6 - 2025 có 10 tác phẩm, chùm tác phẩm "tranh tài" cho thấy bức tranh sáng tạo đa dạng ở cả khía cạnh tác giả và tác phẩm.     

Trước tiên, vòng chung khảo có sự góp mặt của nhiều thế hệ, từ tác giả gạo cội như nhạc sĩ Phạm Tuyên, những tác giả chuyên nghiệp như Phạm Công Luận, Đặng Ngọc Hưng, Đặng Chương Ngạn… cho đến những cây bút mới sáng tác cho thiếu nhi nhưng đã sớm có dấu ấn như Nguyễn Hoàng Diệu Thủy, Vũ Thị Thanh Tâm, Lý Thăng Long… Đáng chú ý, 1 tác giả trẻ là Dy Duyên có đến 2 tác phẩm lọt vào chung khảo.

Trong khi đó, ở khía cạnh tác phẩm, mùa giải thứ 6 của Giải thưởng Thiếu nhi Dế Mèn quy tụ sự đa dạng của loại hình văn học nghệ thuật khác nhau như văn học, hội họa, âm nhạc. Trong đó, văn học chiếm ưu thế với 6 tập truyện, 2 tập thơ. Cùng với đó là 1 bộ truyện tranh, 1 bộ tranh, 1 tập nhạc.

Tại cuộc họp chung khảo của Hội đồng Giám khảo diễn ra vào ngày 20/5/2025, Hội đồng Giám khảo do nhà thơ Trần Đăng Khoa làm Chủ tịch, đã bình xét và chấm điểm để đưa ra kết quả của mùa giải năm nay như sau:

Chi tiết đánh giá về các tác phẩm đoạt giải năm nay, xin xem Báo cáo tổng kết Giải thưởng Thiếu nhi Dế Mèn gửi kèm. Ở đây, chỉ xin nhấn mạnh 3 điểm nổi bật của mùa giải năm nay.

Thứ nhất, Giải thưởng Thiếu nhi Dế Mèn năm nay vinh danh một loạt các tác giả trẻ, mới viết cho thiếu nhi. Có 3/5 giải Khát vọng Dế Mèn đều là những tác giả trẻ, những cây bút mới viết cho thiếu nhi.

Trước tiên phải kể đến tác giả Dy Duyên có đến 2 tác phẩm được vinh danh là Từ những ruộng rau ở nông trại Cúc Cu (Đốm Đốm vẽ, NXB Kim Đồng) và Những thứ bạn dùng để lấp một cái hố (Thanh Vũ vẽ, NXB Kim Đồng). Cô sinh năm 1987, mới sáng tác cho thiếu nhi trong một vài năm trở lại đây. Năm 2019, cô ra mắt tác phẩm đầu tay Cúc dại và tia nắng (NXB Kim Đồng), một câu chuyện mang âm hưởng đồng thoại.

Hai tập truyện Từ những ruộng rau ở nông trại Cúc Cu và Những thứ bạn dùng để lấp một cái hố của Dy Duyên gây được ấn tượng và thiện cảm lớn đối với các thành viên giám khảo. Chấm điểm cao nhất cho cả 2 tập truyện này, PGS-TS, nhà phê bình Ngô Văn Giá, thành viên Hội đồng Giám khảo đánh giá cao tác giả này ở khả năng tưởng tượng độc đáo, mới lạ.

Ông nhận xét: "Tập truyện Những thứ bạn dùng để lấp một cái hố kết hợp được giữa cái hồn nhiên trẻ thơ và cái sâu xa nhân tính. Trong khi đó, tập truyện Từ những ruộng rau ở nông trại Cúc Cu lựa chọn lối viết đồng thoại, viết thế giới loài vật với khả năng tưởng tượng tốt. Thông qua những câu chuyện nhỏ trong tính liên hoàn (nhân vật, không gian, sự việc...), tập truyện mở ra một vẻ đẹp thiên nhiên, sinh thái nhất quán, tươi ròng, trong trẻo. Nó góp phần vun bồi những hiểu biết, tình yêu cho trẻ thơ hướng về thiên nhiên, đồng ruộng, loài vật, không gian".

Một tác giả trẻ khác được vinh danh, đó là Lý Thăng Long với bản thảo tập thơ Có một Trái Đất phẳng trong mắt em. Tác giả này sinh năm 2000, hiện đang thực hiện nghĩa vụ quân sự tại Đồng Nai. Tập thơ đoạt giải của Lý Thăng Long gây ấn tượng với sự kết hợp giữa cái nhìn hồn nhiên và khả năng gợi nỗi suy tư sâu lắng. Tập thơ này cho thấy sự trở lại của một giọng thơ vừa có chiều sâu, vừa có sự hồn nhiên.

Cùng với đó, hạng mục Khát vọng Dế Mèn năm nay còn đánh dấu sự trở lại của Nguyễn Hoàng Diệu Thủy với tập truyện Cuốn cổ thư của một mẫu thần. Trước đó, vào năm 2022, tác giả này cũng từng đoạt giải Khát vọng Dế Mèn với tác phẩm Đu đưa trên ngọn cây bàng. Đây đều là những tác phẩm khởi đầu cho con đường sáng tác cho thiếu nhi của cô trong một vài năm trở lại đây.

Theo Hội đồng giám khảo, sự trở lại này của Nguyễn Hoàng Diệu Thủy vẫn nhất quán với một lối hành văn đẹp, đúng chất trẻ thơ. Đáng chú ý, ở tập truyện mới Cuốn cổ thư của một mẫu thần, tác giả đã có sự phát triển nhất định khi chọn được một tình huống hay, có tính phiêu lưu, ly kỳ. Câu chuyện được triển khai trên nền cảnh quan sinh thái, địa lý, văn hóa đồng bào dân tộc miền Đông Bắc Tổ quốc cũng là một điểm nhấn của tác phẩm.

Thứ hai, gần như đã thành truyền thống của Giải thưởng Thiếu nhi Dế Mèn là mùa giải nào cũng có được những gương mặt thiếu nhi thực sự xuất sắc để vinh danh. Năm nay giải thưởng vinh danh bộ tranh của họa sĩ nhí Phạm Hải Nguyên (13 tuổi) đến từ Lạng Sơn.

Ở bộ tranh này, họa sĩ nhí Phạm Hải Nguyên đã sớm bộc lộ thế giới quan của mình. Nguyên có tư duy khá sâu sắc về con người và những sự việc diễn ra trong cuộc sống thường nhật. Tuy mới 13 tuổi, nhưng nhãn quan của Nguyên có phần trưởng thành khá sớm. Sự trưởng thành ấy đã được Nguyên khắc họa bằng acrylic qua các đề tài như: Tham vọng, Cơn ác mộng, Lao động… Nguyên đã có triển lãm cá nhân đầu tay Góc nhìn đa chiều tại Nhà triển lãm 29 Hàng Bài (Hà Nội) hồi tháng 8/2024.

Tranh của Nguyên thể hiện sự quan sát tỉ mỉ mọi khía cạnh của cuộc sống mà em được tiếp cận, hình dung qua suy nghĩ và con mắt của trẻ thơ, đặc biệt là góc nhìn về những điểm nổi bật của con người - điều mà ít bạn bè đồng trang lứa với em ghi nhận được. Song, Nguyên cũng không đánh mất đi sự hồn nhiên, trong sáng của một cậu bé đang tuổi cắp sách tới trường. Ở tranh của họa sĩ nhí này, có thể nhìn thấy sự kết hợp của suy nghĩ già dặn và sự ngộ nghĩnh của trẻ thơ.

Về bút pháp, tranh phong cách biểu hiện của Nguyên chịu ảnh hưởng của Picasso - danh họa mà em rất thần tượng, luôn tìm cách học hỏi - nhưng gần đây Nguyên chuyển dần qua vẽ trừu tượng, "vẽ xóa hình", nên sự ảnh hưởng này phai dần.

Tác phẩm của họa sĩ nhí Phạm Hải Nguyên

Xem tranh của họa sĩ nhí này, họa sĩ Thành Chương bày tỏ sự ngạc nhiên. Ông nhấn mạnh: "Tôi không nghĩ ở lứa tuổi ấy mà các em đã có thể vẽ nên những tác phẩm già dặn đến như vậy. Có lẽ bởi đời sống bây giờ phát triển hơn, trẻ em được tiếp xúc nhiều với môi trường sống đa dạng, với thông tin và văn hóa từ khắp nơi trên thế giới. Mọi thứ được cập nhật rất nhanh. Cảm nhận về thế giới xung quanh của các em hôm nay phong phú và sâu sắc hơn rất nhiều so với thời của chúng tôi. Tuổi trẻ ngày nay không còn bó hẹp trong sự hồn nhiên, ngây thơ, thậm chí là đến mức ngô nghê như trước. Các em tiếp cận với cái mới, với văn minh hiện đại một cách sớm và đầy đủ. Chính vì vậy, dù tranh của các em vẫn giữ được nét hồn nhiên, nhưng đồng thời lại mang theo sự chín chắn trong tư duy, có chiều sâu, thậm chí là những triết lý rất trưởng thành. Tôi cho rằng đó là dấu hiệu tốt, thể hiện sự phát triển của thế hệ trẻ".

Về bút pháp, tranh phong cách biểu hiện của Nguyên chịu ảnh hưởng của Picasso - danh họa mà em rất thần tượng

Thứ ba, Giải thưởng Thiếu nhi Dế Mèn đã tìm được tác giả xứng đáng để "phong tặng" Hiệp sĩ Dế Mèn, nối tiếp những tên tuổi xuất sắc như Nguyễn Nhật Ánh (2020), Trần Đức Tiến (2023), Lý Lan (2024). Đáng nói, sau các tác giả văn học, lần đầu tiên giải thưởng có Hiệp sĩ Dế Mèn là một nhạc sĩ. Đó là nhạc sĩ Phạm Tuyên.

Giải Hiệp sĩ Dế Mèn là phần thưởng cao quý nhất, được xét "phong tặng" cho tác giả có những cống hiến to lớn cho thiếu nhi trong cả cuộc đời và sự nghiệp của mình; đồng thời có tác phẩm xuất sắc, lọt vào vòng chung khảo của năm xét giải.

Trong hơn 700 ca khúc để lại dấu ấn sâu đậm trong đời sống âm nhạc Việt Nam, nhạc sĩ Phạm Tuyên dành riêng hơn 200 bài viết cho thiếu nhi. Những ca khúc như Chiếc đèn ông sao, Cánh én tuổi thơ, Tiến lên đoàn viên… đã trở thành một phần ký ức không thể thiếu của bao thế hệ. Thế nhưng, ít ai biết rằng ông còn có một "kho báu" đặc biệt: 41 bài đồng dao cổ được ông phổ nhạc, ẩn chứa vẻ đẹp hồn hậu và gần gũi của cảnh sắc thiên nhiên, con người, văn hóa dân gian Việt Nam. Lần đầu tiên, sau bao năm nằm im trong cuốn sổ nhạc, "kho báu" ấy đã được giới thiệu qua dự án sách Khúc đồng dao của bé mà chính con gái ông - nhà báo Phạm Hồng Tuyến - là người kể chuyện!

Khúc đồng dao của bé là bộ sách gồm 5 tập, trong đó Về quê - Khúc đồng dao của bé là tập đầu tiên đã được xuất bản. Trong số 41 bài đồng dao được công bố theo dự án này chỉ có 5 bài: Rềnh rềnh ràng ràng, Bà còng đi chợ, Gánh gánh gồng gồng, Bầu và Bí, Con chim chích chòe đã từng có bản thu. 36 bài còn lại, trong đó có nhiều khúc đồng dao quen thuộc như Mau mau tỉnh dậy, Thương con ba ba, Cái cò đi đón cơn mưa, Cái bống… lần đầu tiên được thu âm.

Không dừng lại ở việc "giới thiệu bài hát", Về quê - Khúc đồng dao của bé của Phạm Tuyên - Phạm Hồng Tuyến chọn hình thức sách đa phương tiện, kết hợp giữa kể chuyện, âm nhạc, minh họa và mã QR để nghe nhạc, nghe kể chuyện - tạo thành trải nghiệm liên hoàn cho trẻ nhỏ. Mỗi tập sách trong bộ Khúc đồng dao của bé vì thế là một nỗ lực thầm lặng và kiên trì để giữ gìn hồn Việt Nam, qua những nét vẽ minh họa tươi sáng, những câu chuyện giản dị và những bài hát ngọt ngào. Mỗi bài hát đồng dao không chỉ là phần nhạc, là câu chuyện, mà còn là trò chơi, qua đó giúp bài hát trở nên sống động.

Với những dấu ấn của dự án sách Khúc đồng dao của bé, nhạc sĩ Phạm Tuyên đã được Hội đồng Giám khảo xem xét đến toàn bộ sự nghiệp để trao giải Hiệp sĩ Dế Mèn.

Nhạc sĩ Phạm Tuyên (sinh năm 1930) là một trong những tên tuổi lớn của nền âm nhạc Việt Nam hiện đại. Trong sự nghiệp sáng tác đồ sộ kéo dài hơn nửa thế kỷ, ông đã để lại dấu ấn sâu đậm ở nhiều thể loại, đặc biệt nổi bật với các ca khúc dành cho thiếu nhi. Với phong cách âm nhạc trong sáng, dễ nhớ, gần gũi với đời sống và tâm hồn trẻ thơ, các ca khúc của ông như Chiếc đèn ông sao, Cánh én tuổi thơ, Trường cháu là trường mầm non, Chú voi con ở Bản Đôn, Tiến lên đoàn viên… đã trở thành những ca khúc thiếu nhi kinh điển của nền âm nhạc Việt Nam, sống mãi trong ký ức của biết bao thế hệ thiếu nhi Việt Nam.

Trong sự nghiệp, nhạc sĩ Phạm Tuyên đã viết trên 200 ca khúc dành cho thiếu nhi, một con số kỷ lục mà hiếm nhạc sĩ nào có thể sánh được. Đặc biệt, vào năm 2013, ông đã xác lập kỷ lục "Nhạc sĩ sáng tác nhiều ca khúc về thiếu nhi được phổ biến rộng rãi nhất" do Tổ chức Kỷ lục Việt Nam công nhận, là một minh chứng.

Không chỉ là tác giả của hàng trăm bài hát thiếu nhi được yêu thích, nhạc sĩ Phạm Tuyên còn là người có công trong việc hình thành và phát triển nền tảng âm nhạc dành cho trẻ em sau năm 1975. Âm nhạc của ông vừa mang tính giáo dục nhẹ nhàng, vừa góp phần nuôi dưỡng tâm hồn trẻ bằng những giai điệu đẹp, giàu chất truyền thống. Với những đóng góp bền bỉ và nhất quán, ông được xem là "người nhạc sĩ của tuổi thơ", là biểu tượng hiếm có của dòng nhạc thiếu nhi Việt Nam suốt nhiều thập kỷ.

Nhà thơ Trần Đăng Khoa, Chủ tịch Hội đồng Giám khảo nhận định: "Nhạc sĩ Phạm Tuyên là một nhạc sĩ lớn. Ông là một cây đại thụ trong nền âm nhạc Việt Nam xòe ra đến 3 cái nhánh: một là nhạc trữ tình, hai là nhạc cách mạng, và ba là nhạc thiếu nhi. Ở mảng nào, ông cũng xuất sắc. Đặc biệt, Phạm Tuyên như là một "bảo tàng lịch sử bằng âm thanh". Các sự kiện lớn của đất nước đều in dấu trong âm nhạc của ông. Kể cả những sáng tác về các ngành nghề, ông cũng rất giỏi. Còn riêng ở mảng sáng tác cho trẻ con, có thể nói, các nhạc sĩ của chúng ta đã có nhiều bài hát rất hay. Phạm Tuyên dõi theo sự trưởng thành của các em một cách sát sao bằng âm nhạc. Ông nâng niu các em từ khi các em còn nằm trong lòng mẹ, cho đến lúc đi nhà trẻ, đến trường mầm non, vào lớp một, vào Đội, từng bước trưởng thành, đến lúc giã từ tuổi khăn quàng đỏ để "Tiến lên Đoàn viên"... Có thể nói, đó là một cuốn "từ điển bánh khoal bằng âm nhạc về mọi trạng huống, mọi cung bậc tình cảm trong thế giới tâm hồn các em".

Bằng những cống hiến cả đời và sự nghiệp cho thiếu nhi với những tác phẩm âm nhạc vượt thời gian, nhạc sĩ Phạm Tuyên xứng đáng với danh hiệu "Hiệp sĩ Dế Mèn".

BAN TỔ CHỨC